Tag: VPRO Gids
Het interview met Mike Mignola deel 1: De creatie van Hellboy.
Mike Mignola 2: Over het begin van zijn carrière.
Interview Nico Dijkshoorn.
Er staat mooi illustratiewerk in de VPRO Gids van deze week van onder andere Emanuel Wiemans, Claudie de Cleen en Rosa Snijders.
De cartoons van Willem zijn vaak controversieel. In Nooit meer slapen vertelt hij over zijn leven en werk.
‘Franse politici, ik teken ze liever niet, want ze vinden het leuk om getekend te worden. Dus teken ik liever over toestanden in de wereld, zoals de mensen die verdrinken in de Middellandse zee. Dat zijn echte onderwerpen, niet zo’n mannetje dat minister wil worden,’ vertelde Bernard Willem Holtrop aan een reporter toen in 2016 een expositie van zijn werk in het Stripmuseum werd geopend.
De cartoons van Holtrop (Ermelo, 1941), die onder de naam Willem publiceert, roepen altijd wel een reactie op en choqueren vaak. Ze schuren tegen de grens van fatsoen. Met zijn scherpgeslepen potlood en vilein gevoel voor humor zet de linkse en geëngageerde politiek tekenaar vooral de machtigen der aarde te kijk in tekeningen vol geweld en seks. Willem toont de bloedige effecten van bekrompenheid, fanatisme, onderdrukking en oorlog.
Al vroeg keerde Willem zich tegen de gevestigde orde. In de jaren zestig sloot hij zich aan bij de provobeweging en was Willem de vaste tekenaar voor het blad Provo. Met Hans Metz richtte hij het daaraan verwante cartoontijdschrift God, Nederland & Oranje op. Willems illustraties werden door veel mensen als schokkend ervaren. Zo beeldde Willem in 1966 koningin Juliana af als raamprostituee met daarnaast een prijskaartje met de kosten van het koningshuis. De prent werd in beslag genomen. Tekenaar en uitgever werden wegens majesteitsschennis vervolgd, maar niet veroordeeld.
Terreuraanslag
Sinds 1968 woont Willem in Frankrijk en publiceerde hij onder andere in dagblad Libération, Hara-Kiri, Charlie Hebdo en HP/DeTijd. In 2015 ontkwam Holtrop aan de aanslag op de redactieleden van Charlie Hebdo, omdat hij naar eigen zeggen nooit redactievergaderingen bijwoonde. Een jaar later zei hij bij het uitkomen van een herdenkingsnummer hierover tegen RTL Nieuws: ‘Je realiseert nu wel dat het niet zo maar een leuk blaadje maken meer is, maar dodelijke ernst. Letterlijk. En dan word je misschien wat gemener in sommige tekeningen.’ De terreuraanslag maakte de tekenaar alleen maar vastberadener.
Willem is meerdere malen onderscheiden en kreeg onder andere de Stripschapprijs voor zijn gehele oeuvre en de Grand Prix de la ville d’Angoulême.
Nieuwe avonturen
Recent verscheen De nieuwe avonturen van de kunst bij uitgeverij Concerto Books. Het boek bevat een honderdtal kunstenaarsportretten in de vorm van een stripverhaal van een pagina waarin Willem kunstenaars en de kunstwereld op de hak neemt. De avonturen zijn historisch of verzonnen. Zo wordt een stomdronken Edward Hopper zonder pardon uit de diner gegooid die hij in het schilderij Nighthawks beroemd maakte en geeft Holtrop een originele weergave van hoe de Noorse expressionistische schilder Edvard Munch op De schreeuw is gekomen.
Dinsdag 3 maart is Willem te gast bij Nooit meer slapen om over zijn tekenwerk en carrière te praten.
Nooit meer slapen: NPO Radio 1, 0.00 – 1.00 uur
Geschreven voor en gepubliceerd in VPRO Gids #9 (2020).
Mijn artikel over de Netflix-serie Locke & Key vind je hier.
Op Netflix is nu de geslaagde adaptatie van de comicserie Locke & Key te zien.
Na de gewelddadige moord op hun vader, verhuist het gezin Locke naar het huis van hun voorouders. In Keyhouse vinden de drie kinderen Tyler (Connor Jessup), Kinsey (Emilia Jones) en Bode (Jackson Robert Scott) sleutels met magische krachten. Terwijl ze meer over deze sleutels en het verleden van hun vader leren, ontwaakt een demonisch wezen dat koste wat kost de sleutels in bezit wil krijgen.
De serie Locke & Key is een vrije adaptatie van de gelijknamige comicreeks, geschreven door Joe Hill en getekend door Gabriel Rodriguez. Dankzij de levensechte personages en visuele verbeeldingskracht maakten zij een van de beste Amerikaanse comics. Veel scènes en dialogen komen rechtstreeks uit de strip, maar de seriemakers hebben wel het horrorgehalte teruggeschroefd, de verhaalstructuur veranderd en elementen een eigen draai gegeven. Dat geeft niks, want nu kunnen we van beide genieten.
Overeind blijft dat Locke & Key een meeslepend avontuur is. Het ontrafelen van het mysterie stuwt de vertelling voort, maar centraal staat hoe de familieleden op eigen wijze omgaan met de traumatische dood van Rendell Locke (Bill Heck) en hoe ze zich hierdoor ontwikkelen.
Door de driedimensionale personages, het krachtige spel van de voornamelijk jonge cast en overtuigende special effects, zijn de magische elementen geloofwaardig. De sleutels zijn vaak meer dan een amusante gimmick. De Anywhere Key stelt je in staat om overal naar toe te reizen zolang je een beeld hebt van je bestemming en daar een deur aanwezig is. Handig als je opeens moet vluchten. Met de Head Key kun je letterlijk het hoofd van iemand binnengaan. Wanneer de oudste zoon Tyler indruk op een klasgenote wil maken met allerlei feiten over hun woonplaats, hoeft hij simpelweg een boek in zijn hoofd te plaatsen om expert te zijn. Het gebruik van de sleutels heeft soms echter onvoorziene, ernstige consequenties.
Net als Stranger Things, zit Locke & Key vol met speelse popculturele verwijzingen, met name naar het horrorgenre. De Netflix-serie is overigens de derde poging om de strips naar het scherm te brengen. Fox liet in 2011 een pilot maken, maar bestelde uiteindelijk de televisieserie niet. Ook lukte het Universal Pictures niet om er een speelfilm van te maken. Kennelijk is nu toch de sleutel tot een succesvolle adaptatie gevonden.
Locke & Key is sinds 7 februari te zien bij Netflix. De comics worden uitgegeven door IDW Publishing.
Geschreven voor en gepubliceerd in VPRO Gids #7 (2020).
Mijn artikel over het schrijven van games en Storyworld vind je hier.
Storyworld is een nieuw museum over strips, animatie en games dat verhalen vertellen centraal stelt. Hoe schrijf je bijvoorbeeld een videogame?
‘Wat games anders maakt ten opzichte van strips en animatie, is dat ze geen lineair verhaal vertellen, maar interactief zijn. Hoe maak je verhalen waarbij de speler de hoofdpersoon is? Dat vraagt andere vaardigheden van makers,’ legt Arjan Terpstra uit. Terpstra schreef mee aan videogames, is auteur van meerdere boeken over het medium en is tevens de videogamecurator in Storyworld.
Storyworld is een nieuw museum over strips, animatie en games, dat 11 januari zijn deuren opent in het Forum Groningen. In dit eigentijdse museum gaat het om hoe makers verhalen vertellen in deze media en welke technieken ze daarvoor gebruiken. De bezoeker kan zelf ook met deze technieken aan de slag door middel van interactieve elementen. Het maakproces van videogames is bij het grote publiek waarschijnlijk het minste bekend.
Interactief theater
Terpstra ziet games als een soort interactieve theaters: ‘Je zet allerlei props en decorstukken neer en daar laat je een speler in los. Het verloop van het spel is daardoor erg afhankelijk van het gedrag van de speler. Gamemakers willen echter wel een verhaal vertellen. Bij de ene game is dat verhaal relatief dun, terwijl bij de andere game het verhaal veel belangrijker is.’
Neil Druckmann, de hoofdschrijver en creative director van de game The Last of Us, vat de uitdagingen van games schrijven mooi samen in een interview met YouTube-kanaal Lessons From the Screenplay: ‘Het moeilijkste aan een game schrijven is de juiste structuur voor het verhaal vinden. Welke grote verhaalmomenten moeten er in zitten? Hoe zorgen we ervoor dat ieder moment uniek is? En hoe werkt dit allemaal mee om de uiteindelijke boodschap die je over wilt brengen, te vertellen? Pas als je dat weet, kun je dieper in de materie duiken en zien welke middelen je tot je beschikking hebt. Dan kun je ervoor zorgen dat de interactieve momenten het verhaal vertellen en niet zo zeer de dialogen.’
Terpstra beaamt dit: ‘Games maken gebruik van environmental storytelling. Veel informatie zit in niet in specifieke begeleidende teksten of dialogen maar in wat de makers laten zien. De speler herleidt dus veel details uit de omgeving.’
In sommige games kan de speler ervoor kiezen bepaalde opdrachten wel of niet uit te voeren. De hoeveelheid aan verhalende opties leidt tot wat branching narratives wordt genoemd. ‘Het lastige voor de schrijvers is dat je weet dat bij branching narratives een speler er ook voor kan kiezen een deel van het avontuur niet te spelen, en dus een stuk van het verhaal en bepaalde informatie mist,’ zegt Terpstra. ‘Er zijn dus heel veel factoren waar je rekening mee moet houden. Het schrijven van de eindscène is vaak een uitdaging, want wat is het sluitstuk van al die vertakte stukken informatie die je hebt uitgedeeld? En hoeveel daarvan heeft de speler onderweg meegekregen?’
Openwereldgame
In Storyworld is veel van het gamemateriaal in de tentoonstelling aangeleverd door Guerrilla Games, de grootste gamestudio van Nederland met internationaal succes. Een van de games waarvan het maakproces uitgebreid wordt behandeld is Horizon Zero Dawn dat in 2017 uitkwam voor de PlayStation 4. Horizon Zero Dawn speelt zich af rond het jaar 3000 in een post-apocalyptische wereld. De mensheid heeft zich teruggetrokken in primitieve stammen. Mechanische, robotachtige wezens heersen over de aarde.
‘Horizon Zero Dawn is een openwereld-game, een wereld die de speler kan ontdekken. Bij lineaire games wordt de speler veel geleid, bij een openwereld-game kun je zelf op pad gaan,’ vertelt Roland IJzermans, lead concept artist bij Guerrilla Games. ‘De meeste post-apocalyptische games zijn erg duister en grimmig, maar in onze game begint het leven opnieuw en heeft de natuur de overhand. De planeet bruist van het leven! Dat machines bovenaan de voedselketen staan en niet de mens, vonden we een interessant contrast met een wereld die helemaal groen en overwoekerd door de natuur is. Het mysterie van wat er nu eigenlijk is gebeurd koppelen we aan het verhaal van het hoofdpersonage. Dat is een jager genaamd Aloy, een nieuwsgierige, jonge vrouw die op zoek is naar haar roots. Door haar verleden te achterhalen komt Aloy er achter wat er met de planeet is gebeurd.’ De speler is dus Aloy en moet het opnemen tegen de machines om de speelwereld te ontdekken. De speler kan onderdelen van de verslagen robots gebruiken om zelf wapens te maken.
Vondeling
Het verhaal van Horizon Zero Dawn is doorslaggevend voor het succes, volgens IJzermans: ‘Veel van de positieve berichten die we hoorden, gaan over hoe de spelers zich identificeren met Aloy. Dit personage en de mysteries die we ze voorschotelen, zuigen hen de verhaalwereld in. Tijdens de eerste persdag was een Amerikaanse journalist diep geraakt door het eerste level waarin je erachter komt dat Aloy als een vondeling de wereld in komt en ze niet weet wie haar moeder is. De journalist was haar biologische moeder uit het oog verloren, en kwam in tranen de playtest uit. Nadat ze dit spel had gespeeld, is ze op zoek gegaan naar haar eigen moeder. Dat is voor mij de kracht van het script, en dus tekenend voor hoe goed de schrijvers dat gemaakt hebben.’
Maakproces
Aan de hand van Horizon Zero Dawn kunnen we het gemiddelde maakproces van games in grote lijnen schetsen. Op basis van het concept van de game gaan ontwerpers en een team van schrijvers aan de slag. Het concept art-team is verantwoordelijk voor alle ontwerpen binnen de wereld van de game. Een deel van dat team houdt zich bezig met de personages, een deel met de omgevingen en een deel met de robots. Voor Horizon Zero Dawn hebben de ontwerpers gesproken met specialisten van de TU Delft over de vraag hoe robots zelf robots ontwerpen als ze in de toekomst de baas zouden zijn. De conclusie was dat robots geen intern skelet zouden bouwen naar menselijk model, maar een exoskelet. Dit skelet functioneert als een pantser omdat de harde delen de buitenkant van het lichaam beschermen.
‘De ontwerpers van de spelwereld hebben goed gekeken naar hoe BBC documentaires de aarde in beeld brengen, dus erg gefocust op de schoonheid van de natuur,’ zegt IJzermans. ‘John Gonzalez was het hoofd van de schrijversafdeling en verantwoordelijk voor het verhaal en alle dialogen. Bij games schrijft men veel meer dialogen dan bij een film, omdat de speler uit verschillende opties kan kiezen wanneer hij een gesprek aangaat met een ander personage. Om iedere speler ruimte te geven voor een eigen aanpak, kan hij kiezen tussen een empathisch, analytisch, confronterend en diplomatiek antwoord.’
Cutscenes
Bij lineaire games worden de spelers veel bij de hand genomen, maar in het begin is dat bij openwereldgames ook het geval. IJzermans: ‘De eerste paar missies in Horizon Zero Dawn geven beperkt toegang tot de wereld om de speler vertrouwd te maken met hoe de besturing werkt en wat voor dingen er allemaal te doen zijn. Daarna word je pas echt in de wereld losgelaten.’ Een belangrijk narratief middel hierbij zijn cutscenes. Dit zijn voorgeprogrammeerde scènes, vaak animaties of live-action scènes, die de gameplay onderbreken om belangrijke gegevens over de verhaallijn te communiceren, nieuwe personages te introduceren of andere informatie te geven. Deze cutscenes worden vaak wel eerst in een traditionele scenariovorm beschreven, zoals bij films.
Anders dan bij film is dan weer dat tijdens het productieproces het spel vaak getest wordt door testspelers. Zo wordt gekeken of de gameplay klopt, en of er nog fouten in de code zitten. Pas als de makers daarover tevreden zijn worden de dialogen ingesproken door acteurs.
Al deze processen en meer zullen aan bod komen in Storyworld, middels video’s en visuele voorbeelden. Er zullen ook tijdelijke exposities te zien zijn. De eerste daarvan draait om het werk van illustrator Lois van Baarle, ook bekend als Loish. Loish is als concept artist betrokken bij animatiefilms en games. Het uiterlijk van Aloy is mede door haar ontworpen.
Kadertekst Forum Groningen
Storyworld is te vinden op de zesde verdieping van het Forum Groningen dat vorig jaar op 29 november de deuren opende. Doel van het Forum is om inwoners en bezoekers van Groningen te laten inspireren door de wereld van nu en de mogelijkheden van morgen. Dat gebeurt met internationale exposities, film- en literatuurfestivals, debatten en talkshows, cursussen, workshops en lezingen. Het Forum bevat vijf filmzalen, de bibliotheek, het Smartlab, horeca, een dakterras en Storyworld. De thematiek van Storyworld sluit aan bij de aandachtsgebieden in het Forum: 21e-eeuwse vaardigheden, kennis & technologie en populaire cultuur. Storyworld heeft een eigentijdse collectie op het gebied van strips, animatie en games, zoals storyboards, props van animatiefilms en games die je samen kunt spelen. Een deel van de stripcollectie komt uit de nalatenschap van het Nederlands Stripmuseum dat begin maart 2019 voorgoed de deuren sloot.
Dit artikel is geschreven voor en gepubliceerd in VPRO Gids #2 (2020).
Voordat de film Joker (Todd Phillips) in de bioscoop draaide, veroordeelden mensen de fillm al. Joker zou aanzetten tot geweld, vooral door witte mannen die geen vriendin kunnen krijgen. In de VPRO Gids van deze week staat daar een fantastisch artikel over door Gerhard Busch waarin de argumenten worden weerlegd.
Linkjes:
En bekijk vooral deze fantastische video over de hele zaak van Midnight’s Edge:
https://youtu.be/yLJbIUUYzy4
Ik was deze week te gast bij Super Powerpraat van Power Unlimted om over Joker te praten en over de terugkeer van Spider-Man in de MCU: https://youtu.be/tPVV9n1mPsQ
En tot slot mijn recensie van Joker op mijn website.
Undone is een indrukwekkende animatieserie voor volwassenen waarin Alma ontdekt dat ze ruimte- en tijd kan manipuleren. De Nederlandse animator en schilder Hisko Hulsing deed de regie.
De 28-jarige Alma (Rosa Salazar), een medewerker op een kinderdagverblijf in San Antonio, slaapwandelt ontevreden door haar routinematige leven totdat ze een bijna fataal auto-ongeluk krijgt. Wanneer Alma uit haar coma ontwaakt in het ziekenhuis, krijgt ze bezoek van haar overleden vader. Hij was een theoretisch natuurkundige die jaren geleden door een ongeluk is overleden. Vanaf dat moment ontdekt Alma dat ze losstaat van de realiteit, ruimte en lineaire tijdsbeleving. Met de hulp van haar vader leert ze met haar krachten om te gaan zodat ze kan reizen door de tijd om zijn dood ongedaan te maken.
Dat is in een notendop de premisse van de indrukwekkende achtdelige animatieserie Undone, van showrunners Kate Purdy en Raphael Bob-Waksberg die eerder BoJack Horseman maakten. De Nederlandse animator en schilder Hisko Hulsing regisseerde de serie en was tevens de production designer.
‘Drie en een half jaar geleden werd ik door de producenten benaderd toen ik in Berkeley jurylid was van een festival,’ vertelt Hulsing telefonisch. ‘Ze hadden Kurt Cobain: Montage of Heck gezien waar ik de animatiesequenties voor gemaakt had en vonden de stijl van mijn olieverfschilderijen goed passen bij het verhaal van Undone. Tijdens een ontbijt pitchten ze de serie. Het waren goede scripts, heel emotioneel, maar ook met humor. Omdat het verhaal serieus was en gericht op volwassenen, dacht ik dat we niet weg zouden komen met een volledig geanimeerde stijl. Toen heb ik voorgesteld om te rotoscopen.’
Rotoscoop
Undone is de eerste televisieserie die volledig met de rotoscoopanimatietechniek is gemaakt. Bij deze techniek worden als eerste de acteurs opgenomen. Daarna wordt de aflevering gemonteerd en trekken animatoren de live-action opnames frame voor frame over met een digitaal potlood. ‘Bij rotoscopen dient de live-action om alle micro-expressies van de acteurs goed vast te kunnen leggen,’ vertelt Hulsing. Vervolgens worden de achtergronden getekend, het beeld ingekleurd en de schaduwen beschilderd. ‘Ik ben zeven keer op en neer gevlogen tussen Los Angeles en Amsterdam, om in Hollywood de acteurs te regisseren. De set zag er uit zoals die in Dogville van Lars von Trier: een studio waar tape op de grond aangeeft waar dingen horen te staan. Verder zijn er alleen belichting en camera’s aanwezig en een prop als daar interactie mee is. Bijvoorbeeld een stoel of een tafel.’
Alle shots zijn van tevoren vastgelegd in storyboards. Vervolgens werden de ruimtes waar het verhaal zich afspeelt en de plattengronden daarvan ontworpen. Dat gebeurde allemaal bij productiehuis Submarine in Amsterdam. ‘Zo kunnen we op de set alles precies uitmeten en markeren zodat de personages niet per ongeluk door de muren heen lopen.’ Het rotoscopen werd gedaan in Austin, Texas, terwijl de animaties zijn afgewerkt in Amsterdam. ‘Het was een enorm samenwerkingsproject. In totaal hebben iets van 150 mensen meegewerkt aan deze productie, waarvan negentig bij Submarine. Allemaal heel goede tekenaars, animatoren en producenten die hier gewoon een Hollywoodserie hebben gemaakt.’
Meerwaarde
Normaliter schildert Hulsing alle olieverfschilderijen die als achtergronden dienen, maar dat was bij Undone vanwege zijn regisseurstaken onmogelijk. Daarom trainde hij een team van negen schilders om in zijn stijl te werken. De schilderachtige achtergronden van Undone en de animatie versterken de dromerige, surrealistische sfeer van het verhaal. Dagelijkse taferelen en surrealistische scènes vloeien soepel in elkaar over. Bijvoorbeeld wanneer Alma de grip op de realiteit verliest, begint het uitzicht van haar ziekenhuiskamer te bewegen alsof ze in een voertuig zit. De stijl van Undone toont duidelijk de meerwaarde van animatie.
‘In het begin was er discussie of we verscheidene stijlen moesten gebruiken om het verschil tussen dromen, hallucinatie, realiteit, verleden en toekomst aan te geven. Ik wilde dat je dit verschil niet ziet. Nu zijn ook de realistische scènes een beetje verdacht omdat alles getekend is. Alles gebeurt echt, omdat we in het verhaal volledig met Alma meegaan. Zij weet zeker dat ze dit allemaal meemaakt, maar of dat werkelijk zo is of dat Alma schizofreen is, mag de kijker zelf bepalen.’
Traan
Alma ziet zichzelf als een gebroken iemand die nooit relaties kan onderhouden. Ze heeft een pittig karakter en vernietigingsdrang. Een rol met veel emotie die Rosa Salazar (Alita: Battle Angel) vol overtuigingskracht vertolkt. Hoewel Hulsing niet betrokken was bij de casting, is hij erg blij met hoofdrolspelers Salazar en Bob Odenkirk (Better Call Saul) die haar vader speelt. ‘Rosa is een enorm goede actrice, met veel pit. Normaal gesproken als acteurs in Hollywood een film maken, zitten ze twee uur te wachten voordat ze weer tien minuten iets op kunnen nemen. Wij werkten veel sneller. De lichtwisselingen tussen de scènes ging heel snel, dus de acteurs hadden het gevoel dat ze twaalf uur per dag toneel aan het spelen waren. Dat is erg zwaar, maar ook heel leuk. Rosa heeft echt alles gegeven. De scripts verlopen niet lineair; er lopen allerlei dingen door elkaar heen qua tijden. Toch weet Rosa precies waar ze is in het verhaal, en wat haar emotionele toestand moet zijn. De derde dag namen we een ziekenhuisbed-scène op. Tussen de takes door bekeek Rosa kattenfilmpjes op haar telefoon en zat ze te lachen. Op het moment dat er actie werd geroepen, rolde exact op het juiste moment een traan uit haar ogen. Iedere keer. Dat is bijna angstaanjagend goed.’
Undone is vanaf 13 september te zien bij Amazon Prime Video.
Dit artikel is geschreven en gepubliceerd voor VPRO Gids #37 (2019)
Vroeger las ik veel thrillers van Tom Clancy en de boeken van Ian Fleming in de zomervakantie. Ik hoefde dan eindelijk niet voor school te lezen en kon dan lekker duiken in de verhalen die mij boeiden.
Tegenwoordig lees ik vooral veel boeken voor mijn werk en natuurlijk de VPRO Gids, vanwege de goede artikelen en filmrecensies die daar in staan. Wat las jij vroeger altijd in de zomer?
Categories
Stripmaker Erik Kriek over De Balling
De Amsterdamse stripmaker Erik Kriek liet zich inspireren door zijn Noord-Europese wortels en maakte een prachtige striproman over IJslandse Vikingen. Game of Thrones op historische basis in stripvorm.
Op 28 oktober 2018 werd stripauteur en illustrator Erik Kriek (Amsterdam, 1966) tijdens een avondje uit in zijn stamkroeg getroffen door een cardio vasculair accident: een bloedprop in de hersenen zorgde ervoor dat hij aan de linkerzijde verlamd raakte. ‘Het is een pittige tijd geweest,’ zegt Kriek. ‘Aan linkerzijde waren mijn armen en benen helemaal verlamd. Ook mijn gezicht hing slap, maar dat trok gelukkig snel weg. Volgens de therapeut kan ik 90 procent terugkrijgen. Ik denk dat mijn arm nu op 70 procent zit. Ik loop nog mank maar kan alweer fietsen. Psychisch ben ik het nog wel aan het verwerken, want een derde overleeft een beroerte niet.’
De rechtshandige Kriek, die illustraties voor boeken en tijdschriften maakt, en covers voor de VPRO Gids, is alweer aan het werk. ‘Tekenen is verweven met mijn persoonlijkheid en wie ik ben. Ik ben nergens gelukkiger dan achter mijn tekentafel, omringd door mijn boekjes en poppetjes, velletjes papier en stiften. Het was ook bittere noodzaak om weer aan de slag te gaan, want ik ben zelfstandige en onverzekerd. Eerst vroeg ik me af of ik het nog wel kon, want het voelt nu wel anders. Ik probeer eigenlijk te tekenen zoals Erik Kriek dat zou doen. Een vriend van me zei dat ik dat moest loslaten en als de nieuwe Erik dingen moet oplossen. Dat is best lastig. Dat vereist een andere mindset en benadering en misschien kiezen voor ander materiaal.’
We spreken elkaar begin maart in zijn studio in Amsterdam, want Krieks derde striproman De balling komt uit. Toen hij het herseninfarct kreeg, was De balling al zo goed als af. Als stripmaker raakte Kriek bekend met de superheldenparodie Gutsman, daarna volgde een boek met stripbewerkingen van H.P. Lovecraft-verhalen. In 2016 verscheen In the Pines: Kriek bewerkte vijf murder ballads tot pakkende en duistere stripverhalen. Met ieder project werd de schrijver Kriek steeds zekerder van zijn zaak: ‘Ik heb er altijd in geloofd dat ik kan tekenen, maar schrijven is een ander ding. Veel enger. Het is net of je in het zwembad het diepe in moet. Aanvankelijk doe je het nog met bandjes, maar later moet je zelf zwemmen. In het begin hield ik als houvast het handje van Lovecraft vast, maar met In the Pines nam ik meer vrijheid en begon ik al meer zelf te schrijven. Dat beviel uitstekend.’
Thuiskomst
Met het nieuwe boek De balling komt zijn stripauteurschap tot volledige wasdom. Kriek dook in de geschiedenis van IJsland en maakte een origineel verhaal over Vikingen. In de striproman keert krijger Hallstein terug naar IJsland. Jaren geleden is hij verbannen omdat hij zijn beste vriend Hraffn vermoordde. Niet iedereen is blij met zijn terugkeer: Hraffns broer zint op wraak. Hallsteins stiefmoeder heeft na de dood van haar man problemen het huishouden draaiende te houden en krijgt te maken met dieven die het hout van haar land stelen. Kriek levert grafisch prachtig werk af en door gedegen research weet hij de IJslandse gemeenschap van de tiende eeuw overtuigend tot leven te wekken.
‘Over de Vikingen is vooral geschreven door de mensen die door hen geplunderd werden,’ licht Kriek toe. ‘Wat wij de Vikingen noemen, bestond eigenlijk niet. Het was geen homogene groep en het woord Viking was geen benaming maar een activiteit. “Op viking gaan” betekent op plundertocht gaan. Ze hadden een alfabet dat uit 16 runentekens bestaat. Die gebruikten ze voor korte boodschappen die ze kerfden in een stukje bot of stokje. Verhalen werden oraal doorgegeven, niet opgeschreven. Mijn belangrijkste drijfveer voor dit boek was om de Vikingen uit hun cliché-omgeving te halen. Maar ik ben ook een commerciële jongen natuurlijk, dus maak ik graag iets wat voor een groot publiek interessant is. Ik ben ook fan van Game of Thrones, de boeken en de televisieserie.’
Lotsbeschikking
Als kind was de stripauteur al gefascineerd door Noorse cultuur en de geschiedenis van Scandinavië. ‘Mijn moeder is afkomstig uit Finland. Zuid-Finland is in de middeleeuwen bezet geweest door Zweden. Mijn ouders namen me vroeger mee naar burchten en opgravingen in Finland en Denemarken. Mijn moeder deed me al vroeg kennismaken met de Kalevala, een collectie epische gedichten over krijgers, dichters, natuurwezens en goden. Het is hun scheppingsverhaal. Wat mij in het bijzonder fascineert in IJsland is het onherbergzame landschap en de avontuurlijke en vrij brute natuurkracht die daaruit spreekt. Wat ik zo tof vind aan de Noorse, pre-christelijke cultuur, is dat men erg geloofde in lotsbeschikking. Je lot stond bij je geboorte al vast. Je had dus geen invloed op je levensloop. Ze accepteerden hun lot en waren pragmatisch. Dat zie je terug in hoe Noord- en West-Europa zich in de EU manifesteren. De Scandinavische expansie is heel bepalend geweest voor het Europa dat we nu hebben, met name de ontwikkeling van de westerse democratieën. Daarom hebben we hier een parlementaire democratie en gaat dat in Zuid-Europa al lastiger. Democratie komt niet uit Griekenland, maar uit Scandinavië. Historici komen daar nu gaandeweg achter.’
Western
Het woeste IJslandse landschap is een personage in het boek geworden. Kriek gebruikt vaak paginabrede stripplaten om dit landschap en de andere personages in beeld te brengen. Dat De balling hierdoor aan een western doet denken, is ook niet per ongeluk. ‘De meeste verhalen over Vikingen zitten in de fantasyhoek. Daar hou ik wel van, maar dat is niet mijn stiel. Ik wilde een keer iets anders doen. Dit boek is in grote mate geïnspireerd door de films van Hrafn Gunnlaugsonn. Hij maakte in 1984 een For A Few Dollars More in Vikingstijl, getiteld Hrafninn flýgur (When the Raven Flies). Dé cultfilm van IJsland. Ik zag hem ooit bij de VPRO, hij staat volledig op YouTube. Het idee om de genres western en Vikingen door elkaar te mengen is altijd in mijn hoofd blijven zitten. Ze hebben namelijk veel gemeen. In beide gevallen gaat het om een geïsoleerde gemeenschap aan de rand van de beschaving. Er heerst het gevoel van vrijheid en wetteloosheid. Waren de IJslanders niet de frontiers men van duizend jaar geleden? Ze woonden in een uithoek van de beschaving, want het centrum van de beschaving lag toen in het Midden-Oosten.’
Kriekipedia
Kriek deed uitvoerig research en bezocht IJsland met zijn gezin. Soms zit al die kennis wel in de weg: ‘Ik heb de neiging om alle informatie die ik gevonden heb in het verhaal te verwerken. Daar wijst mijn vriendin Stans, die mijn testlezer is, me dan op. Ze noemt me ook wel Kriekipedia. Hahaha. Die bijnaam is verzonnen door mijn goede vriend Shamrock, maar inmiddels noemen Stans en mijn zoon mij nu ook zo.’
Vrouwenrollen
In De balling voert Kriek enkele sterke vrouwenrollen op. Waren vrouwen heel prominent in de IJslandse maatschappij, of is de stripmaker beïnvloed doordat de vraag naar sterke vrouwenrollen in onze cultuur nu zo prominent is?
‘Wat mij opvalt bij het doen van research, is dat geschiedenis vanuit een masculien oogpunt is geschreven, terwijl dat onterecht is. Vrouwen waren in de vroege Scandinavische geschiedenis heel belangrijk, al is het wel zo dat een belangrijke functie als de wetspreker alleen door een man uitgevoerd mocht worden. De wetspreker kende de wet uit zijn hoofd en was arbiter. In mijn verhaal is die oud en seniel en daarom neemt zijn vrouw die rol over. Dat heb ik volledig verzonnen, want vrouwen mochten niet eens aanwezig zijn bij de volksvergaderingen. Ze mochten een motie indienen of een zaak aanklagen, maar die moest dan door een man gepresenteerd worden. Mijn vriendin is een kritische testlezer. Zij hamert op meer prominentere vrouwenrollen. Zelf let ik er ook op. Ik erger me aan vrouwenpersonages die alleen maar bestaan bij de gratie van de mannen. Ze zijn vaak alleen een love-interest. Als twee vrouwen met elkaar praten gaat het over de man. Ik vind het vervelend om te merken dat ik vanuit een mannenperspectief schrijf, want ik wil complete en ronde personages maken. En net zoveel aandacht aan vrouwen als mannen besteden.’
Overigens was Krieks moeder zijn favoriete testlezer voor dit boek. ‘Volgens mij heeft ze nog nooit een strip uitgelezen, maar nu las ze in drie uur achter elkaar het hele verhaal. Ze vond het heel mooi en jammer dat het uit was. Mijn moeder is het beste testpubliek dat ik ooit heb gehad.’
Erik Kriek. De balling
Scratch, € 29,90
Dit interview is geschreven voor en stond in VPRO Gids #21 (2019).
Bonus!
Toen Erik al een paar maanden met zijn boek bezig was interviewde ik hem in een vlog over de vorderingen: