Provo – Michael Minneboo

De cartoons van Willem zijn vaak controversieel. In Nooit meer slapen vertelt hij over zijn leven en werk.

‘Franse politici, ik teken ze liever niet, want ze vinden het leuk om getekend te worden. Dus teken ik liever over toestanden in de wereld, zoals de mensen die verdrinken in de Middellandse zee. Dat zijn echte onderwerpen, niet zo’n mannetje dat minister wil worden,’ vertelde Bernard Willem Holtrop aan een reporter toen in 2016 een expositie van zijn werk in het Stripmuseum werd geopend.

De cartoons van Holtrop (Ermelo, 1941), die onder de naam Willem publiceert, roepen altijd wel een reactie op en choqueren vaak. Ze schuren tegen de grens van fatsoen. Met zijn scherpgeslepen potlood en vilein gevoel voor humor zet de linkse en geëngageerde politiek tekenaar vooral de machtigen der aarde te kijk in tekeningen vol geweld en seks. Willem toont de bloedige effecten van bekrompenheid, fanatisme, onderdrukking en oorlog.

Al vroeg keerde Willem zich tegen de gevestigde orde. In de jaren zestig sloot hij zich aan bij de provobeweging en was Willem de vaste tekenaar voor het blad Provo. Met Hans Metz richtte hij het daaraan verwante cartoontijdschrift God, Nederland & Oranje op. Willems illustraties werden door veel mensen als schokkend ervaren. Zo beeldde Willem in 1966 koningin Juliana af als raamprostituee met daarnaast een prijskaartje met de kosten van het koningshuis. De prent werd in beslag genomen. Tekenaar en uitgever werden wegens majesteitsschennis vervolgd, maar niet veroordeeld.

Terreuraanslag
Sinds 1968 woont Willem in Frankrijk en publiceerde hij onder andere in dagblad Libération, Hara-Kiri, Charlie Hebdo en HP/DeTijd. In 2015 ontkwam Holtrop aan de aanslag op de redactieleden van Charlie Hebdo, omdat hij naar eigen zeggen nooit redactievergaderingen bijwoonde. Een jaar later zei hij bij het uitkomen van een herdenkingsnummer hierover tegen RTL Nieuws: ‘Je realiseert nu wel dat het niet zo maar een leuk blaadje maken meer is, maar dodelijke ernst. Letterlijk. En dan word je misschien wat gemener in sommige tekeningen.’ De terreuraanslag maakte de tekenaar alleen maar vastberadener.

Willem is meerdere malen onderscheiden en kreeg onder andere de Stripschapprijs voor zijn gehele oeuvre en de Grand Prix de la ville d’Angoulême.

Nieuwe avonturen
Recent verscheen De nieuwe avonturen van de kunst bij uitgeverij Concerto Books. Het boek bevat een honderdtal kunstenaarsportretten in de vorm van een stripverhaal van een pagina waarin Willem kunstenaars en de kunstwereld op de hak neemt. De avonturen zijn historisch of verzonnen. Zo wordt een stomdronken Edward Hopper zonder pardon uit de diner gegooid die hij in het schilderij Nighthawks beroemd maakte en geeft Holtrop een originele weergave van hoe de Noorse expressionistische schilder Edvard Munch op De schreeuw is gekomen.

Dinsdag 3 maart is Willem te gast bij Nooit meer slapen om over zijn tekenwerk en carrière te praten.
Nooit meer slapen: NPO Radio 1, 0.00 – 1.00 uur

Geschreven voor en gepubliceerd in VPRO Gids #9 (2020).

Op provotour

Stond ik zondag opeens met een stoepkrijtje op de muur van het Maagdenhuis te schrijven. Omdat ik warme gevoelens koester voor de UvA – ik heb er een fijne studie gedaan en een jaar lesgegeven – tekende ik een smiley naast de voordeur.

Hoe het zover met me was gekomen? Het is natuurlijk allemaal de schuld van Luuk van Huët die ons namens Terra Tours die middag door Amsterdam rondleidde om over de geschiedenis van Provo te vertellen. Dit jaar is het vijftig jaar geleden dat de groep anarchisten van zich liet horen en geregeld bij elkaar kwam op het Spui. Bij die bijeenkomsten werd het Lieverdje, het beeld dat een Amsterdamse belhamel moet voorstellen, wel eens in de fik gestoken. Dat wist ik niet, evenmin dat dit beeld de gemeente Amsterdam werd aangeboden door de tabaksindustrie. Dubieus. Zo had Van Huët wel meer leuke feitjes die ik nog niet kende. Hij vertelde ze met flair en humor.

Rozijnen
Ondanks het nare weer was het dus een gezellig samenzijn die zondag. Terra Tours organiseert uitjes en rondleidingen die net een beetje anders zijn en zich richten op het verbeteren van de wereld. Tijdens de wandeling had de begeleider ook allerlei activiteiten voor ons in petto, waaronder dus het bekladden van het Maagdenhuis. Dat je iets moet doen, laat je op een andere manier nadenken over de materie. Dit betrekt je automatisch meer bij de geschiedenis van Provo.

Toch konden sommige acties mij minder bekoren: bijvoorbeeld het uitdelen van rozijntjes aan willekeurige voorbijgangers zoals de provomensen indertijd krenten aan vreemden uitdeelden. In Amsterdam wildvreemden iets willen geven is geen gemakkelijke taak, maar Vincent Hoberg, filmrecensent van Nieuwe Revu en collega-presentator bij VoorDeFilm, was een dappere held die het lukte om de taak te volbrengen. Ik keek minzaam toe terwijl ik mijn eigen rozijntjes opat.

Tulpen
De laatste actie vond ik wel weer erg leuk: het planten van tulpenbollen in het Vondelpark in de buurt van de plek waar Provo zichzelf op 13 mei 1967 ophief. Mooie bloemen planten is iets waar ik volledig achter kan staan. Het idee van provo trouwens ook: we kunnen tegenwoordig ook wel weer een dosis geweldloos anarchisme en zichtbare provocatie van de gevestigde orde gebruiken.

Ik vond de tour een goede introductie op de geschiedenis van Provo. Eentje die me nieuwsgierig heeft gemaakt naar meer informatie over deze beweging. Aangezien de media hier wegens het jubileum volop over berichten, zal die nieuwsgierigheid makkelijk bevredigd worden.