Van de week kreeg ik de nieuwe catalogus van uitgeverij Scratch toegestuurd. In deze vlog laat ik je dus zien welke mooie stripboeken je binnenkort dus allemaal kunt kopen in de strip- en boekwinkel.
Zie ook: https://scratch-books.com.
Tag: Erik Kriek
Van Scratch Books kreeg ik een pakketje met twee mooie stripromans binnen. In TAXI vermengt Aimée de Jong de ervaringen van vier bijzondere taxiritten.
De Balling van Erik Kriek: IJsland, 10e eeuw. Hallstein, een Vikingkrijger, keert terug naar huis. Jaren geleden is hij verbannen wegens de moord op zijn beste vriend Hraffn. Als Hallstein thuiskomt, blijkt niet iedereen blij met zijn terugkeer: Hraffn’s broer Einar zint op wraak… Zal Hallstein aan zijn gewelddadige verleden kunnen ontsnappen en de rust vinden hij zo naar verlangt?
Categories
Stripmaker Erik Kriek over De Balling
De Amsterdamse stripmaker Erik Kriek liet zich inspireren door zijn Noord-Europese wortels en maakte een prachtige striproman over IJslandse Vikingen. Game of Thrones op historische basis in stripvorm.
Op 28 oktober 2018 werd stripauteur en illustrator Erik Kriek (Amsterdam, 1966) tijdens een avondje uit in zijn stamkroeg getroffen door een cardio vasculair accident: een bloedprop in de hersenen zorgde ervoor dat hij aan de linkerzijde verlamd raakte. ‘Het is een pittige tijd geweest,’ zegt Kriek. ‘Aan linkerzijde waren mijn armen en benen helemaal verlamd. Ook mijn gezicht hing slap, maar dat trok gelukkig snel weg. Volgens de therapeut kan ik 90 procent terugkrijgen. Ik denk dat mijn arm nu op 70 procent zit. Ik loop nog mank maar kan alweer fietsen. Psychisch ben ik het nog wel aan het verwerken, want een derde overleeft een beroerte niet.’
De rechtshandige Kriek, die illustraties voor boeken en tijdschriften maakt, en covers voor de VPRO Gids, is alweer aan het werk. ‘Tekenen is verweven met mijn persoonlijkheid en wie ik ben. Ik ben nergens gelukkiger dan achter mijn tekentafel, omringd door mijn boekjes en poppetjes, velletjes papier en stiften. Het was ook bittere noodzaak om weer aan de slag te gaan, want ik ben zelfstandige en onverzekerd. Eerst vroeg ik me af of ik het nog wel kon, want het voelt nu wel anders. Ik probeer eigenlijk te tekenen zoals Erik Kriek dat zou doen. Een vriend van me zei dat ik dat moest loslaten en als de nieuwe Erik dingen moet oplossen. Dat is best lastig. Dat vereist een andere mindset en benadering en misschien kiezen voor ander materiaal.’
We spreken elkaar begin maart in zijn studio in Amsterdam, want Krieks derde striproman De balling komt uit. Toen hij het herseninfarct kreeg, was De balling al zo goed als af. Als stripmaker raakte Kriek bekend met de superheldenparodie Gutsman, daarna volgde een boek met stripbewerkingen van H.P. Lovecraft-verhalen. In 2016 verscheen In the Pines: Kriek bewerkte vijf murder ballads tot pakkende en duistere stripverhalen. Met ieder project werd de schrijver Kriek steeds zekerder van zijn zaak: ‘Ik heb er altijd in geloofd dat ik kan tekenen, maar schrijven is een ander ding. Veel enger. Het is net of je in het zwembad het diepe in moet. Aanvankelijk doe je het nog met bandjes, maar later moet je zelf zwemmen. In het begin hield ik als houvast het handje van Lovecraft vast, maar met In the Pines nam ik meer vrijheid en begon ik al meer zelf te schrijven. Dat beviel uitstekend.’
Thuiskomst
Met het nieuwe boek De balling komt zijn stripauteurschap tot volledige wasdom. Kriek dook in de geschiedenis van IJsland en maakte een origineel verhaal over Vikingen. In de striproman keert krijger Hallstein terug naar IJsland. Jaren geleden is hij verbannen omdat hij zijn beste vriend Hraffn vermoordde. Niet iedereen is blij met zijn terugkeer: Hraffns broer zint op wraak. Hallsteins stiefmoeder heeft na de dood van haar man problemen het huishouden draaiende te houden en krijgt te maken met dieven die het hout van haar land stelen. Kriek levert grafisch prachtig werk af en door gedegen research weet hij de IJslandse gemeenschap van de tiende eeuw overtuigend tot leven te wekken.
‘Over de Vikingen is vooral geschreven door de mensen die door hen geplunderd werden,’ licht Kriek toe. ‘Wat wij de Vikingen noemen, bestond eigenlijk niet. Het was geen homogene groep en het woord Viking was geen benaming maar een activiteit. “Op viking gaan” betekent op plundertocht gaan. Ze hadden een alfabet dat uit 16 runentekens bestaat. Die gebruikten ze voor korte boodschappen die ze kerfden in een stukje bot of stokje. Verhalen werden oraal doorgegeven, niet opgeschreven. Mijn belangrijkste drijfveer voor dit boek was om de Vikingen uit hun cliché-omgeving te halen. Maar ik ben ook een commerciële jongen natuurlijk, dus maak ik graag iets wat voor een groot publiek interessant is. Ik ben ook fan van Game of Thrones, de boeken en de televisieserie.’
Lotsbeschikking
Als kind was de stripauteur al gefascineerd door Noorse cultuur en de geschiedenis van Scandinavië. ‘Mijn moeder is afkomstig uit Finland. Zuid-Finland is in de middeleeuwen bezet geweest door Zweden. Mijn ouders namen me vroeger mee naar burchten en opgravingen in Finland en Denemarken. Mijn moeder deed me al vroeg kennismaken met de Kalevala, een collectie epische gedichten over krijgers, dichters, natuurwezens en goden. Het is hun scheppingsverhaal. Wat mij in het bijzonder fascineert in IJsland is het onherbergzame landschap en de avontuurlijke en vrij brute natuurkracht die daaruit spreekt. Wat ik zo tof vind aan de Noorse, pre-christelijke cultuur, is dat men erg geloofde in lotsbeschikking. Je lot stond bij je geboorte al vast. Je had dus geen invloed op je levensloop. Ze accepteerden hun lot en waren pragmatisch. Dat zie je terug in hoe Noord- en West-Europa zich in de EU manifesteren. De Scandinavische expansie is heel bepalend geweest voor het Europa dat we nu hebben, met name de ontwikkeling van de westerse democratieën. Daarom hebben we hier een parlementaire democratie en gaat dat in Zuid-Europa al lastiger. Democratie komt niet uit Griekenland, maar uit Scandinavië. Historici komen daar nu gaandeweg achter.’
Western
Het woeste IJslandse landschap is een personage in het boek geworden. Kriek gebruikt vaak paginabrede stripplaten om dit landschap en de andere personages in beeld te brengen. Dat De balling hierdoor aan een western doet denken, is ook niet per ongeluk. ‘De meeste verhalen over Vikingen zitten in de fantasyhoek. Daar hou ik wel van, maar dat is niet mijn stiel. Ik wilde een keer iets anders doen. Dit boek is in grote mate geïnspireerd door de films van Hrafn Gunnlaugsonn. Hij maakte in 1984 een For A Few Dollars More in Vikingstijl, getiteld Hrafninn flýgur (When the Raven Flies). Dé cultfilm van IJsland. Ik zag hem ooit bij de VPRO, hij staat volledig op YouTube. Het idee om de genres western en Vikingen door elkaar te mengen is altijd in mijn hoofd blijven zitten. Ze hebben namelijk veel gemeen. In beide gevallen gaat het om een geïsoleerde gemeenschap aan de rand van de beschaving. Er heerst het gevoel van vrijheid en wetteloosheid. Waren de IJslanders niet de frontiers men van duizend jaar geleden? Ze woonden in een uithoek van de beschaving, want het centrum van de beschaving lag toen in het Midden-Oosten.’
Kriekipedia
Kriek deed uitvoerig research en bezocht IJsland met zijn gezin. Soms zit al die kennis wel in de weg: ‘Ik heb de neiging om alle informatie die ik gevonden heb in het verhaal te verwerken. Daar wijst mijn vriendin Stans, die mijn testlezer is, me dan op. Ze noemt me ook wel Kriekipedia. Hahaha. Die bijnaam is verzonnen door mijn goede vriend Shamrock, maar inmiddels noemen Stans en mijn zoon mij nu ook zo.’
Vrouwenrollen
In De balling voert Kriek enkele sterke vrouwenrollen op. Waren vrouwen heel prominent in de IJslandse maatschappij, of is de stripmaker beïnvloed doordat de vraag naar sterke vrouwenrollen in onze cultuur nu zo prominent is?
‘Wat mij opvalt bij het doen van research, is dat geschiedenis vanuit een masculien oogpunt is geschreven, terwijl dat onterecht is. Vrouwen waren in de vroege Scandinavische geschiedenis heel belangrijk, al is het wel zo dat een belangrijke functie als de wetspreker alleen door een man uitgevoerd mocht worden. De wetspreker kende de wet uit zijn hoofd en was arbiter. In mijn verhaal is die oud en seniel en daarom neemt zijn vrouw die rol over. Dat heb ik volledig verzonnen, want vrouwen mochten niet eens aanwezig zijn bij de volksvergaderingen. Ze mochten een motie indienen of een zaak aanklagen, maar die moest dan door een man gepresenteerd worden. Mijn vriendin is een kritische testlezer. Zij hamert op meer prominentere vrouwenrollen. Zelf let ik er ook op. Ik erger me aan vrouwenpersonages die alleen maar bestaan bij de gratie van de mannen. Ze zijn vaak alleen een love-interest. Als twee vrouwen met elkaar praten gaat het over de man. Ik vind het vervelend om te merken dat ik vanuit een mannenperspectief schrijf, want ik wil complete en ronde personages maken. En net zoveel aandacht aan vrouwen als mannen besteden.’
Overigens was Krieks moeder zijn favoriete testlezer voor dit boek. ‘Volgens mij heeft ze nog nooit een strip uitgelezen, maar nu las ze in drie uur achter elkaar het hele verhaal. Ze vond het heel mooi en jammer dat het uit was. Mijn moeder is het beste testpubliek dat ik ooit heb gehad.’
Erik Kriek. De balling
Scratch, € 29,90
Dit interview is geschreven voor en stond in VPRO Gids #21 (2019).
Bonus!
Toen Erik al een paar maanden met zijn boek bezig was interviewde ik hem in een vlog over de vorderingen:
In filmblad Schokkend Nieuws en op de cover staan vaak prachtige illustraties van diverse tekenaars. Dit werk is tot en met 10 juni te bewonderen en te koop in Galerie Gemund in Haarlem.
In deze vlog een snelle impressie van de expo.
Galerie Gemund vind je aan de Kleine Houtstraat 48, Haarlem.
Open vrijdag t/m zondag van 13 tot 18 uur.
Categories
Imagine 2018: King Cohen
King Cohen, de documentaire over cultregisseur Larry Cohen, is te zien tijdens het Imagine Filmfestival.
King Cohen werd gepresenteerd door Schokkend Nieuws. Bij aanvang gaf Vincent Hoberg, de kersverse nieuwe hoofdredacteur van het filmblad, een korte inleiding. Ook deelde hij exemplaren uit van het nieuwste nummer, waarop wederom een prachtige cover van Erik Kriek te zien is.
Films over maverick filmmakers, dat is een van de redenen waarom ik graag Schokkend Nieuws lees en naar Imagine ga. Ieder jaar zit er minstens een zo’n flick in het programma en Larry Cohen past goed thuis in het rijtje eigenzinnige, gedreven filmmakers die vaak met lage budgetten prachtig entertainment brengen.
B-films
Larry Cohen (New York, 1941) begon al jong als scenarist en bedenker van televisieseries. Omdat hij vond dat de meeste regisseurs zijn schrijfwerk verknalden, besloot hij om maar zelf zijn eigen scripts te regisseren en te produceren. Hij maakte succesvolle genrefilms, waaronder blaxploitation en horror. Van demonische baby’s, draken die nesten in het Crystler Building, tot een biopic over J. Edgar Hoover en een film over godsdienstwaanzinnigen. De meeste films spelen zich af in New York.
Vliegende draak
Cohen maakte zijn films dikwijls voor weinig geld, altijd inventief en vaak zonder vergunningen. Tegenwoordig zou niemand meer zo gek zijn om een taxi over een overvolle stoep in New York te laten rijden. De mensen die in beeld wegrennen zijn New Yorkers die geen idee hebben dat er een film wordt geschoten. Door op een guerrilla-wijze te werken kon Cohen mooie locaties en situaties gebruiken zonder dat het hem een cent kostte.
En je mag dan kunnen zien dat de vliegende draak boven New York in Q: The Winged Serpent (1982) een special effect is, dat handwerk maakt het plaatje eigenlijk alleen maar mooier.
King Cohen is echter minder origineel dan het werk van de filmmaker die geportretteerd wordt, en volgt voorspelbaar op chronologische wijze Cohens carrière. Leden van de cast en crew komen veelvuldig aan het woord, evenals Cohen, diens ex en huidige vrouw. Ook bekende filmmakers als Joe Dante, Martin Scorsese en John Landis passeren de revue. Toch mag de voorspelbaarheid de pret niet drukken, want de talking heads lepelen sappige anekdotes op.
Het wordt helemaal leuk als Cohen beweert alle stunts voor Black Caesar (1973) zelf eerst heeft voorgedaan terwijl ster Fred Williamson, relaxt poserend voor de camera met een sigaar in zijn hand, dat in alle toonaarden ontkent: ‘Cohen is echt niet zelf uit een rijdende taxi gesprongen. Geloof me. Als hij dat beweert, dan liegt hij!’
Toupet
Ook terugkerend acteur Michael Moriarty kan zich niet herinneren dat hij voor iedere nieuwe rol eiste dat hij een nieuw haarstukje kreeg. ‘Als Cohen dat beweert, dan liegt hij!’
Wel is iedereen vol lof over het samenwerken met de regisseur. Een paar keer doen ze een rondje loftuitingen in King Cohen. Dat hadden wel een paar rondjes minder asskissing mogen zijn, want op den duur begint dat te vervelen.
Dat neemt niet weg dat je na het zien van King Cohen meteen zin krijgt om alle films van Larry Cohen te gaan zien. En daarmee is regisseur Steve Mitchell in zijn opzet geslaagd.
Categories
De griezelgalerij van Erik Kriek
Laatst was ik bij Erik Kriek op de studio en toen liet hij me een van zijn nieuwe projecten zien: Dr. Gerald Gribus Grenzeloze Griezelgalerij.
Erik heeft een boek samengesteld waarin je kennismaakt met allerlei griezels. De lezer kan deze griezels zelf op allerlei manieren combineren.
In deze vlog laat Kriek de de dummy versie van het boek zien en vertelt er meer over. Het ‘mix en match’-boek verschijnt begin september bij uitgeverij Rubinstein.
En nu we het toch (weer) over Kriek hebben: hij maakte ook de cover voor de nieuwste Schokkend Nieuws, met niemand minder dan Stephen King in de hoofdrol. Nu ben ik een fan van deze schrijver en ik vond de special echt smullen.
De aanleiding voor het extra dikke nummer: schrijver Stephen King wordt op 21 september zeventig jaar! Schokkend Nieuws eert de vader van o.a. Carrie, Christine, Cujo en It met een dikke special. Julius Koetsier reisde speciaal naar Los Angeles om een interview te doen met de castleden van de nieuwe It (vanaf 6 september in de bioscoop). Roel Haanen heeft een interview met de man die vele King-verhalen verfilmde; Mick Garris regisseerde onder meer The Stand en de televisieversie van The Shining. De Nederlandse horrorschrijver Martijn Adelmund (Max Havelaar met Zombies) vertelt in een speciaal voor SN geschreven essay welke tien dingen hij leerde van Stephen King. Uiteraard wordt er ook uitgebreid gekeken naar de vele verfilmingen van de verhalen van Stephen King.
Categories
RIP George A. Romero
Dit is het eerbetoon aan George R. Romero dat in 2005 in Schokkend Nieuws verscheen. De tekenaar ervan is natuurlijk Erik Kriek.
Ik schrijf natuurlijk, want Kriek kan als geen ander prachtige horrortaferelen op papier zetten. Check zijn In the Pines of het Onzienbare maar eens. Van het eerste boek is recent trouwens een Engelse editie verschenen.
Bart van der Put schreef de tekst van bovenstaand eerbetoon aan de horrormeester.
George Romero, de filmmaker die ons zombies bij de vleet bracht, is niet meer. Hij overleed op 77-jarige leeftijd aan longkanker. Als regisseur en co-auteur van Night of the Living Dead (1968) creëerde Romero de filmzombie zoals we die tegenwoordig nog steeds kennen.
Het gekke aan Night of the Living Dead is dat de rechten daarvan vrij zijn. Hierdoor zie je vaak een fragment van deze film in andere horrorfilms voorbijkomen. Je hebt Night of the Living Dead dus vaker gezien dan je denkt. En als dat nog niet het geval is: de film staat gewoon op YouTube.
Zelf heb ik niet zoveel met zombies: ze doen me teveel aan religieuze dwaallichten denken en aan CDA’ers. Toch vind ik de zombiefilms van Romero wel boeiend, omdat hij zijn zombies vaak gebruikte voor maatschappijkritiek: zo hekelde hij de consumptiemaatschappij door Dawn of the Dead in een winkelcentrum te laten afspelen.
Zombies winnen altijd
Het enge aan zombies is dat je uiteindelijk niet aan ze kan ontsnappen, want ze zijn altijd met meer. Ook al strompelen ze en denk je dat je altijd sneller dan de zombies kan rennen, uiteindelijk word je door de massa ingesloten. Ik zie hierin de metafoor dat de domme massa het altijd zal winnen van intelligente mensen. En dat zie je bijvoorbeeld al bij cultuur: de interessante films, de boeiende strips en kunst worden door veel minder mensen gewaardeerd dan domme series, films en muziek. Uiteindelijk winnen de zombies altijd. Dat neemt niet weg dat we weerstand moeten blijven bieden.
(Met dank aan Eric van der Woude die de mooie illustratie twitterde.)
Categories
Kriek over De balling
Zo nu en dan ga ik even gezellig koffie drinken op de studio van Erik Kriek. Laatst liet hij me enkele pagina’s zien van zijn nieuwe project De balling.
Deze striproman speelt zich zo’n 1200 jaar geleden af in IJsland. Het wordt Krieks eerste lange verhaal. In the Pines en zijn boek met Lovecraft-verhalen bestaan uit korte verhalen. De verhalen van In the Pines zijn losjes gebaseerd op murder ballads, en Erik voegde daar al zelf veel aan toe. De balling is dus een nieuwe grote stap voor de stripmaker. Hij hoopt het album voor 2020 af te hebben. Gezien het tempo waarin hij nu werkt, namelijk een veertigtal pagina’s in vijf maanden, gaat hem dat makkelijk lukken.
Kijk mee op de tekentafel van Erik Kriek:
Categories
25 jaar Schokkend Nieuws
Schokkend Nieuws, hét Nederlandse filmmagazine voor genrecinema bestaat 25 jaar. Reden voor een feestje en een speciaal jubileumnummer.
Schokkend Nieuws werd in 1992 opgericht door Jan Doense, Phil van Tongeren en Bart Oosterhoorn. Inmiddels zijn we 124 nummers verder en is Schokkend Nieuws nog steeds hét Nederlandse filmmagazine voor de genrefilm. Tenminste, ik zou snel niet een ander blad weten dat zo divers naar dit fenomeen kijkt en op eigenzinnige wijze beschrijft.
Van een A4-tje in zwart-wit tot het prachtige filmmagazine van vandaag. Zonder subsidie en dankzij de inzet van enthousiaste vrijwilligers en de trouwe abonnees. En dat mag ook wel weer eens gezegd worden. Zoveel mooie dingen in Nederland bestaan puur door de wilskracht en doorzettingsvermogen van de makers. Ze denken daarbij helemaal niet aan marktwerking of geldverdienen. Ze werken gewoon aan iets omdat ze het belangrijk vinden, omdat ze vinden dat dit er moet zijn. Dat gegeven alleen al maakt dat een blad als Schokkend Nieuws een kwart eeuw bestaat een enorme prestatie.
1992
Om het jubileum te vieren kijkt SN #124 terug naar 1992. Hoe zagen de films er toen uit en wat is er sindsdien veranderd? Zijn filmrecensenten sindsdien anders gaan denken over ‘ons soort films’? Wat betekende het toen eigenlijk om fan te zijn?
Schokkend Nieuws interviewde Barry Raymakers, de hoofdredacteur van de voorloper Horrorscoop. En hoe zit het met geek culture nu? Henriette Poelman schreef een fel essay.
Ik vond beide artikelen erg leuk om te lezen. Ik hou namelijk erg van smallpress-uitgaven en fans die zelf een blaadje beginnen om hun over hun favoriete ding te schrijven. Zelf heb ik dat ook gedaan, begin jaren negentig met Super-Fan Magazine. Al was dat fanzine maar een zeer kort leven beschoren trouwens. Eigenlijk doe ik tegenwoordig hetzelfde met mijn blog, ook digitaal fanzine van dingen die mij boeien. Zowel het idee van fanzines en fancultuur in het algemeen komen terug in mijn aanstaande boek Mijn vriend Spider-Man, dus het zijn onderwerpen die ik erg interessant vind.
Zelf werk ik tegenwoordig niet meer voor Schokkend Nieuws, maar ik lees het blad toch nog graag. Het jubileumnummer heeft ook weer een mooie Kriek-cover:
Om het dit allemaal te vieren wordt er in Kriterion een kwarteeuwfeestje gehouden op 1 april. Het programma van die avond kun je hier lezen.
In ShowCase aflevering #2915 vertelt Frits Jonker over het handletteren van In the Pines.
Mocht je je afvragen waarom ik de laatste tijd zoveel aandacht besteed aan het blog van Frits, dan kan ik je daar een simpel antwoord op geven. Allereerst vind ik Frits’ papieren en digitale blogs zo tof, dat ik vind dat zoveel mogelijk mensen van ze op de hoogte gebracht moeten worden. De papieren strookjes publiceert Frits niet online, dus wie ze wil ontvangen zal met de blogger zelf contact moeten opnemen. Ten tweede is dit een mooi verhaal dat in het verlegde ligt van mijn interview met Jonker dat recent in de VPRO Gids is gepubliceerd. Wordt de stripwereld weer eens wakker en gaan uitgevers Frits weer massaal inhuren om het beeldverhaal te letteren? Ik kan het alleen maar hopen.
Tot slot kan het werk van Kriek niet vaak genoeg onder de aandacht gebracht worden. (En nee, dat voelt niet als een verplichting zoals ander stripgerelateerd blogwerk wel voelt.)
Uiteraard heb ik toestemming van Frits om zijn werk hier ook te publiceren. We zijn nog meer samenwerking van plan voor de nabije toekomst, maar daarover later meer.
Erik Kriek maakte een prachtige omslagillustratie voor de VPRO Gids met als thema de horrorwestern Brimstone.
We zien op de illustratie hoofdrolspelers en tegenstanders Guy Pearce en Dakota Fanning. Natuurlijk maakte Kriek vorig jaar In the Pines en ik hoop van harte dat hij in de toekomst eens een lekkere western-strip maakt met alles erop en eraan.
In het kort:
Brimstone is an epic thriller set in the old west. A triumphant tale of powerful womanhood and resistance against a violent past that refuses to fade.Liz (Dakota Fanning) is a mute young woman who lives together with her husband and two children. She is a midwife and communicates through sign language, sometimes assisted by her daughter. Her relationship with her 14 year old son could be better, but otherwise Liz’s life seems pretty good.
When the new reverend (Guy Pearce) climbs the pulpit in church, Liz freezes. She immediately knows she and her family are in danger.
In four chapters we see not only how the reverend tries to take everything Liz loves away from her, but also how her life has unfolded in the past.
Brimstone is a genre-bending film that draws inspiration from the American Southern Gothic genre, but also has a strong foothold in Dutch religious culture.
Wederom een film over hoe een misselijk mannetje dat het gelijk van God/Allah aan zijn kant denkt te hebben en het leven van anderen en met name vrouwen zuur maakt. Geen lichte kost dus, maar helaas wel nog steeds zeer actueel.
Brimstone werd geregisseerd en geschreven door Martin Koolhoven. Al jaren was het zijn diepe wens deze western te maken en nu draait zijn film dus in de bioscoop.
Eigenlijk zou ik vanavond naar een speciale voorstelling van deze film gaan met na afloop een Q&A met de regisseur.
Een of ander virus houdt me echter al een paar dagen aan huis gekluisterd en zorgt ervoor dat mijn lijf aanvoelt alsof mijn botten van beton zijn gemaakt. Dit ziek-zijn maakt het herschrijven van mijn boek er ook niet makkelijker op. Alles staat op een lager pitje. Brimstone moet dus even wachten…
Categories
Interview Frits Jonker: Handlettertype
‘Letteren komt hier op neer: je moet binnen meestal heel korte tijd met weinig materiaal voor weinig geld zo netjes mogelijk een boek naar de drukker brengen. Het is geen kunst, het is een ambacht,’ aldus Frits Jonker (1959), handletteraar van beeldverhalen. Van 1978 tot 2000 was Jonker hier fulltime mee bezig. ‘In de hoogtijdagen van de strip werden veel Franse albums meteen in het Nederlands uitgegeven dus driekwart van wat ik deed waren vertalingen. Ik deed bijna alle series wel, behalve Lucky Luke en Asterix.’
Ook al lettert hij nu nog iedere aflevering van strips als Claire en Willems Wereld, graphic novels zoals De Aanslag van Milan Hulsing en In the Pines van Erik Kriek, tegenwoordig verdient Jonker zijn brood als huisschilder, want het merendeel van de strips wordt digitaal geletterd. Toen in 2000 bleek dat de mensen die Jonkers werk digitaliseerden drie keer zoveel per pagina betaald kregen dan hij, legde hij zijn pen neer.
Lastige ballons
‘Tegenwoordig word ik vaak niet meer gevraagd om hele albums te letteren, maar vooral voor de lastige ballons met vette uitroepingen en onomatopeeën, de geluidseffecten. Ook schrijf ik tekst die in de tekeningen staat en die vertaald is, zoals opschriften van winkels, artikelen en krantenkoppen of naambordjes.
Het beeldverhaal Wol van Aart Taminiau letterde Jonker wel van kaft tot kaft. ‘Dat was leuk omdat ik betrokken werd bij het letterproces voordat het boek af was. De tekst was er nog niet helemaal en Aart moest zelfs nog een deel tekenen. Omdat hij geen idee had hoe hij het boek geletterd wilde hebben, heb ik op basis van een paar pagina’s – waar de minst en de meeste ruimte was voor de lettering – zitten puzzelen om te zien wat het mooiste zou passen. Je kunt namelijk niet zomaar een mooie lettering bedenken, want dan blijkt deze opeens op pagina dertien niet meer te passen qua ruimte. Als je eenmaal iets gekozen hebt, kun je altijd wel een beetje smokkelen door af en toe de letters bijvoorbeeld 20 procent kleiner te maken. Dat zie je net niet, je leest die boeken immers niet met een loep.’
Wat beschouwt Jonker als een goed geletterde strip? ‘Ik ben snel tevreden. Als het met liefde en aandacht gedaan is, dan mag het van mij aan alle kanten rammelen. Ik hou meer van charme dan van perfectie. Perfectie is altijd doods. Al is letteren met de computer lekker snel en makkelijk, handlettering vind ik altijd mooier. Machines zijn zielloos.’
Regels
Volgens Jonker zijn er een paar belangrijke regels voor goede lettering. Zo moet er altijd voldoende lucht zitten tussen de tekst en de rand van de ballon. Ook moet de tekst goed gecentreerd zijn. ‘Als dat niet het geval is, zie je dat meteen! De spatiering tussen de letters moet regelmatig zijn en de interlinie mooi. Het is heel belangrijk dat je een letterdikte kiest die je als harmonisch ervaart. Als je te dun of te dik schrijft, valt dat al op voordat je gaat lezen. Als je dat goed kiest, maakt het handschrift niet veel uit.’
In de Verenigde Staten bepalen letteraars vaak de positie en de vorm van de tekstballons voordat de tekeningen worden geïnkt. Zij kunnen zo een totaalbeeld creëren waarin de tekst een organisch geheel vormt met de tekeningen. ‘Het lettertype dat ze in Amerikaanse comics gebruiken is ideaal: goed leesbaar en snel te schrijven. Die letters zijn altijd een beetje vierkant, zodat ze evenveel ruimte innemen. Hierdoor is er een perfecte balans tussen het wit en het zwart.’
Twee Pistolen Kid
Jonkers liefde voor de strip en letteren begon op jonge leeftijd. ‘Thuis hadden we Donald Duck en veel stripachtige reclameboekjes want mijn vader werkte bij een kruideniersbedrijf. Toen ik jaar of acht was ging ik met mijn moeder mee naar de oogarts. In het Amstelstation stond zo’n tijdschriftenmolen vol met comics en ik mocht toen een strip kopen. Ik koos voor de Twee Pistolen Kid. Er ging voor mij een wereld open, die strip leek echt uit een andere dimensie te komen. Er was een leven voordat ik ontdekte dat dit bestond en een leven erna.’
Eigenlijk wilde Jonker daarna striptekenaar worden en als tiener stuurde hij zijn werk naar amateurbladen. Har van Fulpen, de man achter uitgeverij Drukwerk, stuurde hem een briefje dat hij het tekenwerk niet interessant vond, maar bood Frits wel een baan aan als letteraar. ‘Ik letterde een boek voor hem en besefte toen dat ik letteren honderd keer leuker vond dan tekenen.’
Ontzettend puzzelen
‘Wat ik zo tof vind aan letteren? Ten eerste vind ik het gewoon heel erg leuk om een pen in mijn handen te hebben. Ten tweede hield ik ontzettend van strips. Eigenlijk was ik de meest intensieve striplezer van Nederland, want ik las een album wel twintig keer als ik die letterde. Ook vind het heel prettig om monomaan werk te doen. Dat heb ik nu ook met huizen schilderen. Als ik dertig deuren moet schilderen, denk ik bij de laatste nog “En nu ga ik het heel mooi doen!” Bij letteren had ik vaak dat ik de foutjes uit het vorige boek niet meer wilde maken bij het nieuwe. Maar goed, dan loop je weer tegen andere problemen aan.
Bij letteren is het grootste probleem dat de tekst vaak niet in de ballons past, omdat je in het Nederlands vaak meer woorden nodig hebt om hetzelfde te zeggen dan in het Engels. Daarom zijn vertalingen vaak te lang. Het is ontzettend puzzelen om al die woorden er mooi in te krijgen, want ballons zijn zelden mooi rond. Ik wil ook zo min mogelijk woorden afbreken.’
Jonker houdt wel van een uitdaging: ‘Bij een strip waren per ongeluk vier ballons niet geletterd. Ik heb toen twee dagen lang die ballons rechtstreeks in alle vijfhonderd albums zitten letteren. Dat soort dingen vond ik erg leuk om te doen. Ook heb ik voor Casterman een Kuifje-album in het Russisch geletterd, maar ik had dus geen idee wat daar stond of welke letters het waren. Dan zie je meteen hoe ambachtelijk het werk is: in een paar dagen kun je jezelf een aantal symbooltjes of lettertjes aanleren en die schrijf je gewoon.’
Lelijk
‘Ik vind het moeilijk als ik bewust lelijk moet letteren, zoals Kunnen we het niet over iets leukers hebben van Roz Chast. Chasts handschrift was heel slordig en mijn lettering werd in eerste instantie afgekeurd omdat die toch iets te netjes was. Uiteindelijk kreeg ik hem slordig genoeg. Dat doet me dan pijn in het hart, want je maakt dan 228 pagina’s met schots en scheve letters. En ik moest oppassen dat ik niet halverwege te netjes ging werken.’
Trend
Tegenwoordig lijkt letteren met de hand een trend te zijn. Er zijn verschillende boeken uitgekomen waarin dit ambacht geleerd wordt. Jonker: ‘Er zijn meerdere dingen die dit verklaren, denk ik. Er is een enorme belangstelling voor wat vintage genoemd wordt, dus alles wat een beetje ruikt naar oud en ambachtelijkheid. We zitten in een tijd waarin mensen het ambachtelijke missen. Jonge mensen zitten bijna alleen maar achter een computer en houden nooit meer een pen vast terwijl de mens toch een behoefte heeft aan fysieke bezigheden als schrijven.’
Blogger
Behalve letteraar en huisschilder is Jonker ook verzamelaar, graficus, auteur en publicist van zines. Ook houdt hij al tien jaar een zeer inspirerend blog bij genaamd ShowCase. Frits toont daarop zijn grafische werk en schrijft onder andere over zijn verzamelingen. Jonker: ‘Ik verzamel dingen die mensen eigenlijk niet beschouwen als verzamelwaardig. Een verzameling is pas interessant als je er iets mee doet en anderen duidelijk maakt waarom je die zo mooi vindt, bijvoorbeeld door er over te bloggen.’ In 2005 begon Frits met het schrijven van de papieren versie van zijn blog: strookjes handgeletterd papier die hij rondstuurde naar vrienden en kennissen. Deze strookjes werden in 2012 verzameld in het boek ShowCase dat door uitgeverij Xtra is uitgebracht.
Eindelijk erkenning
Op 5 maart krijgt Jonker op de Stripdagen in Rijswijk de P. Hans Frankfurtherprijs voor bijzondere verdiensten. Eindelijk erkenning dus voor het handletteren. ‘Vroeger interesseerde het niemand wie er letterde, mijn naam werd meestal niet eens in het album vermeld. Nu krijg ik heel veel respect voor het feit dat ik zoveel gedaan heb. Ik heb nog nooit zo hard nagedacht en geschreven over lettering sinds ik het niet meer regulier doe. Vroeger had ik daar de tijd niet voor.’
Alle handlettering: Frits Jonker.
Dit interview is gepubliceerd in VPRO Gids #2 (2017).