Als ik nooit was gaan bloggen dan had ik in de afgelopen jaren tijd gehad om minstens drie romans te schrijven. Wat kost het bijhouden van een blog toch veel tijd. Ik beschouw mijn blog als mijn levenswerk, oftewel werk waaraan ik het grootste deel van mijn leven zal wijden.
Illustratie: Emma Ringelberg
Mijn blog is niet mijn magnum opus. Die rol is weggelegd voor een van de boeken die ik in de toekomst nog hoop te schrijven. Ik zie mezelf niet snel stoppen met bloggen, misschien blijf ik dat wel de rest van mijn leven doen. Ik doe dit om mensen te informeren over strips, zaken die me bezighouden en om voor mezelf een soort van dagboek bij te houden.
Kunnen publiceren wat ik wil, wanneer ik wil en op mijn eigen plek, geeft me vaak een gevoel van eindeloos geluk.
Daarnaast doe ik mijn freelance schrijfwerk, dat gekenmerkt wordt door zeer drukke perioden en rustige perioden. De laatste twee weken heb ik het heel druk met een voorbeschouwend artikel over de Stripdagen Haarlem voor Nieuwe Revu, een interview met de legendarische Britse stripschrijver Pat Mills, een column voor Schokkend Nieuws en enkele striprecensies. Tussendoor had ik enkele afspraken met zeer interessante mensen.
Tijd is daarbij altijd de beperkende factor: meer dan vijf uur schrijven op een dag zit er niet in. Daarom blog ik over bepaalde zaken niet, of blijven post van de nieuwe rubriek filmframes uit, omdat uiteindelijk het freelance werk voorgaat.
Ieders tijd is schaars, daarom ben ik dankbaar, beste lezer, dat je mijn blog bezoekt en dat je de tijd neemt mijn stukken te lezen of te scannen en soms wellicht te reageren en van gedachten te wisselen over de blogpost die je net hebt gelezen of de video die je zag. Of om gewoon hallo te zeggen. Dat mag natuurlijk ook.
Ik ben overigens wel benieuwd wat jou hier brengt. Ervan uitgaande dat je een reguliere bezoeker bent en niet iemand die toevallig via Google is binnenkomen vallen. Sinds een maand of twee hou ik namelijk mijn statistieken niet meer bij en weet ik dus niet welke artikelen goed scoren qua bezoekersaantallen. Ik ben gestopt deze bij te houden omdat ze in de eerste plaats weinig zeggen over hoe de inhoud op mensen overkomt en in de tweede plaats omdat het niet geïnteresseerd zijn in de statistieken een grenzeloze vrijheid in het publiceren geeft, die ik voor enkele cijfertjes niet wil opgeven.
Marco heeft zich voorgenomen een maand lang iedere dag een metablog te schrijven. Oftewel: bloggen over het bloggen. Ik probeer dat tot een minimum te beperken, want ik vind dat je gewoon moet bloggen en er niet over moet praten, maar de serie van Marco vind ik tot nu toe erg interessant. Hij weet iedere dag weer te verrassen met zijn invalshoek. Dat is ook een van de reden dat ik zijn blog al jaren volg.
Freelance illustrator Paul Stellingwerf is de vaste tekenaar van mijn Schokkend Nieuws–column. Recent leverde hij dit knappe klusje af voor een café in Beverwijk dat alvast in de voetbalsferen wil komen.
Foto en illustratie: Paul Stellingwerf.
Robin van Persie en Louis van Gaal, bij voetbalfans vast niet onbekend, staan centraal in de pakkende cartooneske voorstelling. Stellingwerf tekent in een zeer toegankelijke stijl en maakt illustraties, cartoons, strips, ontwerpt logo’s en mascottes. Op mijn site publiceer ik ook geregeld illustraties van zijn hand, waaronder de tekening in de header.
De bovenstaande plaat is 13,5 bij 6, 5 meter hoog en dus vanaf de weg niet te missen, zoals ook uit dit item van Telegraaf TV blijkt. Daar wordt Van Gaal overigens aangekondigd als ‘onze verlosser’. Van dat soort taalgebruik verbonden aan voetbal krijg ik altijd een beetje kotsneigingen, maar dat neemt niet weg dat Paul een tof kunstwerk heeft afgeleverd.
In zijn tweede Spider-Man-film concentreert regisseur Marc Webb zich vooral op de relatie tussen Peter Parker en zijn vriendin. De schurken spelen tweede viool. En nog behoorlijk vals ook.
Als Spider-Man slingeren tussen de wolkenkrabbers van de betonnen jungle die New York heet, wie wil dat nu niet? Het is een van de voordelen als je door een radioactieve spin bent gebeten en de lol die Peter Parker daarin heeft, weten de filmmakers overtuigend te visualiseren. Aan het begin van The Amazing Spider-Man 2laat het Webhoofd zich van een dak naar beneden vallen om op het laatste moment een webdraad af te schieten en over de menigte op straat te scheren. De camera volgt Spider-Man van dichtbij; soms krijgen we een point of view-shot te zien, zodat je jezelf even in het masker van het Webhoofd waant.
Los van het 3D-effect zijn dit overigens geen nieuwe filmische middelen, want die camerastandpunten werden al gebruikt in de live-action televisieserie uit de jaren zeventig. Toch zijn deze scènes erg effectief. Ook maakt Spidey bijdehante opmerkingen als hij met misdadigers vecht. Wat dat betreft hebben regisseur Marc Webb en acteur Andrew Garfield de spirit van Spider-Man goed gevangen. Voor de rest is deze nieuwe aflevering van Spider-Man vooral een kwestie van oude huiswijn in nieuwe zakken en eerlijk gezegd kennen we dat smaakje nu wel.
Romance
In The Amazing Spider-Man 2 ligt het zwaartepunt van het verhaal bij de relaties tussen de personages. De romance tussen Peter en Gwen Stacy vormt het dramatische hart van de film. Peter Parker wordt verscheurd door zijn liefde voor Gwen en de belofte aan haar vader om uit haar buurt te blijven omdat zijn activiteiten als Spider-Man gevaar voor zijn geliefden kan opleveren. Iedereen die de strips heeft gelezen, weet hoe waar die woorden kunnen zijn. Garfield en Emma Stone hebben duidelijk chemie en overtuigen als liefdeskoppel. Stone maakt van Gwen een aantrekkelijke en spunky vrouw die zich niet zo maar even laat vastwebben door haar vriendje als er gevaar dreigt. Sterker nog: vol overgave treedt ze de dreiging tegemoet. Daar moet je wel voor vallen.
Een andere belangrijke relatie is de vriendschap tussen Peter en Harry Osborn. Het weerzien tussen die twee is een belangrijke opstap naar de volgende film. Hoewel Dane DeHaan Osborn jr. een fris gezicht en een intense persoonlijkheid geeft, voelt deze plotlijn toch als een herhalingsoefening. We hebben het allemaal al in Raimi’s Spider-Man-films gezien. Jammer dat men bij de reboot niet gekozen heeft voor een echt radicale andere richting. De scènes tussen Peter en zijn tante May (Sally Field) voegen een welkome komische noot aan het drama toe. Grappen over het wassen van het Spidey-kostuum zijn ook weer van de partij. Wel jammer dat Garfield bij iedere scène die wat emotie vraagt zijn ogen niet droog kan houden. De naam The Amazing Kleenex-Man zou hem beter staan.
Modderfiguur
Op relationeel vlak mag Webbs derde film goed uit de verf komen, net als bij zijn vorige Spidey-film geldt dat helaas niet voor de bad guys. De karakterisatie van Max Dillon aka Electro is zelfs gênant te noemen. De sukkelige Dillon wordt zijn hele leven al door anderen genegeerd. Hij heeft het elektriciteitsnet voor de stad helemaal uitgedokterd, maar wordt door zijn baas en collega’s als sloofje behandeld. Wanneer Spider-Man hem het leven redt, denkt Dillon dat ze meteen dikke maatjes zijn. Thuis voert hij uitvoerige dialogen met zijn denkbeeldige vriend en pakt hij blij als een kind een verjaardagstaart uit de koelkast die zogenaamd door Spider-Man is gekocht. De scène riep bij ondergetekende plaatsvervangende schaamte op. Wanneer Dillon door een vaag ongeluk elektronische gaven krijgt en bij hem letterlijk de stoppen doorslaan, ziet hij kans om zijn plek in de spotlight op te eisen.
Als Spider-Man-purist kan ik waarderen dat men heeft geprobeerd om Electro, die in strips nogal eendimensionaal is, menselijker te maken. De filmmakers proberen sympathie voor Electro op te roepen door hem tot slachtoffer van omstandigheden te maken. Eerder lukte die benadering wel in de films van Sam Raimi waarin Willem Dafoe als de Green Goblin en Alfred Molina als Doctor Octopus, gelaagde, getroebleerde personages neerzetten. Jamie Foxx doet zijn best met wat hij aangeleverd krijgt, maar hier schiet het scenario duidelijk tekort. Electro slaat een modderfiguur.
Comic relief De Rhino heeft een kleine rol in het geheel en is vooral een voorzetje voor de Sinister Six-film die eraan zit te komen. Paul Giamatti zet de schurk neer als een stripfiguur. Dat kan ik de batterij scenaristen die aan het script schreven nog wel vergeven, want Rhino zorgt vooral voor comic relief, maar zijn outfit is, net als het Spider-Man-pak uit de vorige film, een belediging voor de stripfans. Het lijkt wel of Webb en zijn team nog nooit een superheldencomic hebben gelezen.
Van alle schurken is de verhaallijn met Harry Osborn het meest interessant, al had Dane DeHaan wat mij betreft meer screentijd mogen hebben. Nu voelt zijn transformatie gehaast. Maar goed, plotgaten moet men ook dit keer weer voor lief nemen. En er moet natuurlijk wat materiaal voor deel 3 overblijven.
Het is erg jammer dat de schurken niet goed tot hun recht komen, want een superheld verdient een evenredig krachtige tegenstrever om tot zijn recht te komen. Nu is The Amazing Spider-Man 2 vooral een dramatisch verhaal waarin af en toe een kleurrijke, maar niet overtuigende gek opduikt.
Jodorowky’s Duneis one of the most interesting and inspiring documentary’s I’ve seen in years. It’s about how Alejandro Jodorowsky tried to make a film adaptation of Frank Herbert’s novel Dune, with help from people like Moebius, H.R. Giger and Salvador Dali.
I interviewed director Frank Pavich about his documentary at the Imagine Film Festival in Amsterdam, where it won the Silver Scream Audience Award 2014.
Ontzettend veel lol heb ik tijdens de 30ste editie van Imagine gehad. Behalve de aardige voorraad films die ik zag, was ik samen met Hedwig van Driel de jury van de Grote Geek-Q Test en interviewde ondergetekende Frank Pavich.
Samen met Hedwig even poseren. Foto: Martijn Kloosterman.
Pavich is de regisseur en producent van de documentaire Jodorowsky’s Dune. Een prachtige en inspirerende film over hoe Jodorowsky in de jaren zeventig probeerde zijn versie van Dune te verfilmen en hoe dit uiteindelijk niet doorging. Ik sprak hem woensdagmiddag. De video van dat gesprek komt zaterdag online op SchokkenNieuws.nl en hier. Aangezien ik oorspronkelijk Jodorowsky zou interviewen maar de beste man door ziekte niet naar Amsterdam kwam om op het festival aanwezig te zijn, was het gesprek met de energieke Pavich een mooie troost.
Zijn film staat op dit moment bovenaan de lijst van de Syfy Silver Scream Award, met een score van maar liefst 9,34. Dus het ziet ernaar uit dat Jodorowsky’s Dune door het Imaginepubliek gekozen is als beste film van het festival. En bij die mening sluit ik me graag aan. Overigens is Jodorowsky’s La danza de la realidad een prachtige film die ik je van harte aanraad.
Een andere film die ik heel erg goed vind, is Coherence. Hierin zorgt een komeet die langs de aarde scheert ervoor dat de muren tussen parallelle werelden vervagen. Opeens blijken er van de vriendenclub die gezellig samenkomt voor een etentje talloze varianten te bestaan, die allemaal een andere onderlinge dynamiek vertonen. Het spel van de acteurs is erg goed en persoonlijk vond ik het fijn om Nicholas Brandon (Xander uit Buffy the Vampire Slayer) weer eens te zien spelen. Leuk dat er voor zijn tweelingbroer ook een rol was in de film.
Een film met dezelfde thematiek, maar als een soort tienervariant uitgewerkt is +1. Die vond ik trouwens ook goed te verteren, al vraag ik me af waarom de meeste personages in deze film meteen moordneigingen krijgen als ze hun dubbelganger tegenkomen. Zou jij jezelf meteen de hersens inslaan als je jouw versie uit een parallel universum tegen zou komen?
De slechtste film van deze Imagine editie moet toch wel Capsulezijn. Een Nederlandse sciencefictionfilm met een slap scenario waar vooral de nare trekjes van personages op de voorgrond treden en tenenkrommend spel van de acteurs de 85 minuten die de film duurt tot een erg lange zit maken. Dat de film op de publiekslijst toch nog een 6,94 scoort komt vast omdat tijdens de première en de enige vertoning van Capsule de zaal vol zat met cast en crew.
De leukste Q&A was misschien wel het gesprek met Josh Phillips, de acteur uit The Creep behind the Camera. Die Q&A is helaas niet op video opgenomen, maar wel een interview met de regisseur en Philips:
Het was leuk om David Lynch’ Dune eens op een grootscherm in 70mm te zien. Martin Koolhoven noemde de film in zijn introductie ‘een interessante mislukking’ en dat dekt de lading verder aardig.
Obligate gevechtscene uit Dune.
Een beetje teleurgesteld ben ik wel over Escape from Tomorrow. Deze film werd grotendeels zonder toestemming op locatie gedraaid in Disneyworld en Disneyland. Centraal in de film staat het portret van Jim als een man die langzaam zijn zelfcontrole verliest. Disneyland wordt in zwart/wit geportretteerd als een consumentenhel: vrolijke deuntjes worden vervormd tot gekmakend gejengel en met behulp van spaarzame cgi worden de jolige figuren boosaardige monstertjes. Mijn inziens gooit regisseur Randy Moore te veel ideeën in de mix, waardoor de plot warrig blijft en nooit duidelijk wordt wat er precies voor helse activiteiten er achter de vrolijke façade van Disney schuilgaan. Jammer want het uitgangspunt is interessant. En het feit dat het merendeel van de opnames illegaal zijn gedraaid op locatie maakte nieuwsgierig.
Het bijprogramma dit jaar, waarin wetenschap in film centraal stond, vond ik erg goed. Veel interessante sprekers kwamen aan bod, waaronder Dr. David Kirby, wiens boek ik meteen de volgende dag heb besteld.
Met een bloedeloze versie van Belle en het Beest en een afwezige eregast is de 30ste editie van het Imagine Film Festival woensdagavond 9 april flauw van start gegaan.
De Chileense filmmaker, theaterregisseur, tarotkenner én stripscenarist Alejandro Jodorowsky kreeg dit jaar de Imagine Career Achievement Award. Helaas kon hij door ziekte niet in Amsterdam aanwezig zijn om zijn prijs in ontvangst te nemen. Zijn afwezigheid natuurlijk spijtig voor het festival, en voor ondergetekende, want ik was een van de journalisten die Jodorowsky donderdag zou interviewen. Een gesprek waar ik naar uit keek.
Ik hoop dat Jodorowsky snel weer op de been is, maar aangezien hij 85 jaar is, vrees ik het ergste. Zijn zoon Brontis sprak een videoboodschap in om Imagine te bedanken. Brontis is tevens de hoofdrolspeler in Jodorowsky’s nieuwe film La danza de la realidad. Een prachtige, persoonlijke film, en de meest toegankelijke uit het filmoeuvre van de eigenzinnige verhalenverteller.
Er draait op het festival ook een documentaire over het maakproces van Jodorowsky’s versie van Dune. Hij werkte samen met onder andere Moebius en H.R.Giger. Die film is uiteindelijk nooit gemaakt maar leidde wel uiteindelijk tot De Incal.
Aandacht voor stripmakers
Overigens vind ik het erg bijzonder dat het Imagine Film Festival ook stripmakers eert. Vorig jaar werd François Schuiten op het festival geïnterviewd en twee edities geleden kreeg niemand minder dan Stan Lee de Career Achievement Award. Ook hij kon trouwens helaas niet komen. Nu weet ik ook wel dat Jodorowsky veel meer heeft gedaan dan strips schrijven, maar met klassiekers als De Incal, een bijzondere western als Bouncer en nog eens zeventig andere strips op zijn naam, is hij in het stripwereldje geen lichtgewicht.
Mooi maar saai Belle en het beest/La belle et la bête, de Franse film van Christophe Gans, was dat echter wel. Mooi gemaakt hoor en een zeer sprookjesachtige mise-en-scène, maar wat een bloedeloze verfilming. Er zat echt geen greintje spanning in het verhaal dat iedereen natuurlijk allang kent, want gebaseerd op het bekende sprookje. In het begin veracht Belle (Léa Seydoux) de agressieve en koppige beest-man (Vincent Cassel) die haar gevangen houdt, maar dan blijkt ze opeens van hem te houden. Echter, waarom dat nu precies is, maken de filmmakers niet duidelijk.
Belle: aardig decolleté maar verder weinig inhoud
Tijdens de film kreeg ik zin om de gelijknamige televisieserie uit de jaren tachtig met Ron Perlman en Linda Hamilton te gaan kijken, dus je begrijpt dat de bitterballen en andere snacks die na de voorstelling werden geserveerd van harte welkom waren om de flauwte te bestrijden en mij weer bij mijn positieven te brengen, want als ik dat soort series weer wil gaan kijken, moet ik goed in de war zijn.
Kortom, Imagine kent dit jaar een beetje een valse start, maar ik vermoed dat het nog wel goed komt dit jaar.
Hier nog enkele evenementen die ik je graag tip:
Donderdag 10 april: Masterclass: Lab Coats in Hollywood
Dr. David Kirby geeft een masterclass over de relatie tussen wetenschappers en de Amerikaanse filmindustrie.
Vrijdag 11 april: Lezing toekomstmuziek
In Toekomstmuziek geeft muziekkenner en Schokkend Nieuws-medewerker Erik van ’t Holt een overzicht van de muziek die nieuwe en onontdekte werelden verbeelden. Van de orkestrale scores uit de jaren vijftig, via de eerste elektronische score (voor Forbidden Planet uit 1956) naar de herwaardering van de orkestrale benadering uit de jaren zeventig. Met uitstapjes naar de opkomst van de synthesizer en het gebruik van exotische en onbekende instrumenten als de Theremin (door Bernard Herrmann in The Day The Earth Stood Still, 1951) en de Blaster Beam (in de Star Trek-films). Een schat aan film- en muziekfragmenten illustreert dit overzicht, dat geen rechtgeaarde sfi-fi liefhebber aan zich voorbij mag laten gaan.
Zondag 13 april: Symposium Van HAL tot GERTY
In het symposium Van HAL tot GERTY wordt gekeken hoe de rol die computers hebben gespeeld in de fantastische film werkelijkheid zijn geworden en wat de gevolgen daarvan zijn. Naast een algemeen gedeelte wordt ingegaan op ethische vragen en op Singularity, het moment waarop de computer de menselijke intelligentie voorbijstreeft, dit alles aan de hand van een groot aantal filmfragmenten. Tot de gasten behoren onder andere hoogleraar Kunstmatige Intelligentie Jaap van den Herik, filmmaker Igor Kramer en Bennie Mols, wetenschapsjournalist en auteur van het populair-wetenschappelijke boek ‘Turings Tango’, over kunstmatige intelligentie.
Maandag 14 april: Masterclass Filmtrailers
Het Londense Editpool, levert teasers, trailers en promo’s produceert voor bioscoop, tv en home-entertainment. Tot hun recente output behoren de campagnes voor het derde seizoen van Game of Thrones en de Robocop-remake. Daarnaast leverden ze trailers voor sci-fi als Splice, voor arthouse horror als Kill List, maar ook voor B-films als Infestation.
Editpools creative director John Piedot vertelt tijdens de masterclass over de relatie tot de opdrachtgever en de totstandkoming van een trailer, maar ook over het verschil tussen bioscooptrailer en televisiespot en de verschillen tussen trailers voor de Amerikaanse en de Europese markt.
Hij gaat in op de manier waarop verschillende elementen worden ingezet voor een maximaal effect en loopt door de do’s & dont’s van het vak.Uiteraard wordt de masterclass omlijst met de meest toepasselijke voorbeelden uit de catalogus van Editpool.
Dinsdag 15 april: Masterclass: The Science of Hollywood
Tijdens de masterclass The Science of Hollywood: Gravity and Beyond laat dr. Kevin Grazier aan de hand van onder meer zijn werk voor Gravity zien hoe wetenschappers science fiction geloofwaardig maken.
En deze wil ik in het bijzonder aanraden omdat ik samen met mijn Schokkend Nieuws-collega Hedwig in de jury zit. Dinsdag 15 april: Quiz: de Grote Geek-Q Test
Op dinsdag 15 april, om 17.00 uur in Zaal 2 van EYE heb jij de kans te laten zien hoe hoog jouw Geek-Q is. In een quiz van zes rondes kunnen jij en je teamgenoten jullie kennis van science fiction, geeky films, series en comics, games en wetenschap etaleren. De winnaars mogen zich de Grootste Geeks van Nederland noemen.
Stand-up comedian en verwoed action figure-verzamelaar Thijs van Domburg is je quizmaster. De jury bestaat uit stripnerd en journalist Michael Minneboo en filmgeek en natuurkundige Hedwig van Driel.
Toen ik nog kind was en geïnteresseerd in auto’s, was een spoiler een auto-onderdeel dat de grip en wegligging van het voertuig verbetert. Uiteraard bestaan die dingen nog steeds, maar tegenwoordig staat het woord spoiler toch vooral voor de waarschuwing die erop wijst dat belangrijke informatie over de plot van een verhaal onthuld gaat worden. Informatie die je liever niet weet en je lees/kijk/gameplezier zal verpesten. Maar goed, dat hoef ik trouwe Schokkend Nieuws-lezers niet uit te leggen.
We leven in het tijdperk van de spoilers. Wie de nieuwste aflevering van Sherlock later dan het uitzendtijdstip wil bekijken, kan tot dat moment maar beter zijn gezicht niet op Facebook, Tumblr of Twitter vertonen.
Ook als recensent heb ik te maken met het fenomeen spoiler. Toen ik vorig jaar de persvoorstelling van Skyfall bezocht, moest ik bij aanvang een contract tekenen waarin stond dat mijn recensie geen woord zou reppen over de dood van een belangrijk personage. Een belachelijke gang van zaken: een goede recensie geeft immers nooit de belangrijkste plotwendingen prijs. Het James Bond-contract is een mooi voorbeeld van hoe de publiciteitsafdelingen van filmmaatschappijen pogen media-uitingen te controleren. Werd eerst bij een persvoorstelling alleen je mobieltje ingenomen uit angst dat je de film integraal online zet. Nu teken je een overeenkomst waarin je plechtig belooft je beschouwing pas te publiceren op de dag dat de film uitkomt.
De angst voor spoilers is niet onzinnig. Vooraf teveel van de film weten verpest de ervaring en wekt verwachtingen die bijna altijd leiden tot teleurstelling. En als je bedenkt dat het huidige kijkvoer gedomineerd wordt door prequels, sequels en reboots is nog meer voorspelbaarheid wel het laatste wat je wilt.
Gek genoeg zijn de publiciteitsmedewerkers van de filmmaatschappijen zelf de grootste informatielekkers. Zij voeren de journalisten, magazineredacties en bloggers het ene minuscule ‘nieuws’ na het andere om aandacht voor hun product te genereren. Dat begint al een jaar of twee voordat de film uitkomt: castingnieuws, setfoto’s, potentiële plotbeschrijvingen, de aankondiging van een vervolg nog voordat er één shot van de film is gedraaid, etcetera. Veel bloggers en mediasites met een kleine en of luie redactie slikken dat alles voor zoete koek en serveren die koek vaak ongecorrigeerd op hun platforms ten einde de ingebeelde informatiehonger bij de bezoekers te stillen.
Het kan nog gekker: van tevoren aankondigen dat morgen de nieuwe trailer online komt. Aan de publicatie van de trailer voor Dawn of the Planet of the Apes ging zelfs een teaser van de trailer vooraf. Trailers zijn reclamespots voor films, nu wordt er dus reclame gemaakt voor reclame.
De spoiler als ultiem marketingmiddel doodt het laatste zuchtje kijkplezier.
Wie comics leest, weet dat het verhaal nooit echt afloopt en eeuwig doorgaat. Comics zijn superheldensoaps: overleden personages komen terug en grote veranderingen worden – meestal – weer teruggedraaid.
Eind 2012 overleed Peter Parker in Amazing Spider-Man #700, het laatste nummer van de serie, en tegenwoordig zit superschurk Doctor Octopus in zijn lichaam om als ‘Inferieure’ Spider-Man het Marvel Universum onveilig te maken. Dat klinkt inderdaad net zo fout als de huidige verhalen die schrijver Dan Slott hierover uithoest. Verhalen van een lager niveau dan menig fan-fiction of Vijftig tinten grijs-achtige lectuur. Ik troost mij met de gedachte dat Slott ooit vervangen zal worden en dat Peter Parker dan wel weer terug zal keren, net als Superman, Batman en andere dode (super)helden die het eeuwige voor het tijdelijke inruilden. Want zo gaat dat in comics.
Die troost ontbreekt echter volledig bij televisieseries die ongelukkig eindigen.
Neem Dexterbijvoorbeeld. Acht jaar lang leefden we mee met een psychopaat die misdadigers omlegt. Langzaamaan zagen we hoe Dexter in een echt mens veranderde. De avonturen van deze sympathieke messentrekker zouden aan het eind van seizoen 8 tot een spannende conclusie komen. Helaas, in plaats daarvan presenteerden de schrijvers een verschrikkelijke cop-out: wat logisch leek gebeurde niet. Dexter werd niet ontmaskerd door zijn politiecollega’s van Miami Metro, noch leefde hij nog lang en gelukkig met zijn geliefde Hannah, de aantrekkelijke blonde seriemoordenaargroupie met een voorkeur voor giftige salades. De makers kozen voor een flauwe middenweg en niet voor een bevredigende climax. In 50-minuten werd acht jaar kijkgenot veranderd in een waste of time. Omdat tijd geld is, overweeg ik een fikse schadevergoeding van betaalzender Showtime te eisen om deze verloren tijd te compenseren.
Dexter is natuurlijk niet de enige serie die slap afloopt. Gelukkig heb Lost nooit gekeken, want naar het schijnt krijgt het merendeel van de fans nog steeds therapie bij dokter Sigmund om de grote teleurstelling van de laatste aflevering te verwerken. De frisse scifi-serie Fringe (met het sympathiekste trio uit de televisiegeschiedenis en meer onverwachte plot-twists dan menig kabinetsbeleid) had beter kunnen eindigen na de spannende climax van seizoen vier en niet met het halfbakken, clichématige invasieverhaaltje uit het slotseizoen.
Vroeger werden series niet afgerond. De omroep trok simpelweg de stekker eruit, waardoor er nooit echt een einde kwam aan de avonturen van de personages waarmee je een emotionele band had opgebouwd. Eigenlijk was dat beter, want je kon zelf fantaseren hoe het verhaaltje verderging. Nu rest ons niets anders dan het risico op teleurstelling te minimaliseren en de laatste aflevering van een geliefde serie niet te bekijken. Nog beter: laat de televisie uit en ga comics lezen. Maar uiteraard niet de huidige Spider-Man-reeks.
In de rubriek stripliefde vertellen striplezers over hun favoriete strip.
Hedwig leest ‘Calvin and Hobbes’ op de wc.
Wat is je naam, je leeftijd en je wat doe je voor werk? Ik ben Hedwig van Driel, 28, ik ben werkzaam als octrooigemachtigde in opleiding én redactielid van filmblad Schokkend Nieuws.
Welke strip(s) is/zijn je favoriet en lees je nu nog steeds? Ik heb lang geaarzeld wat ik hier zou antwoorden. Ik vind bijvoorbeeld de strip Saga van Brian K. Vaughn, getekend door Fiona Staples, ontzettend sterk: een mengsel van genres dat niet zou moeten werken maar dat toch doet. Het had zelfs een keer een cover als een stuiverromannetje! Ook de strips die ik als kind heel veel las, vooral Asterix en Obelix, Lucky Luke en Kuifje (ik ben deels in Frankrijk opgegroeid), heb ik overwogen. Maar uiteindelijk won de strip die ik nu al meer dan de helft van mijn leven regelmatig lees: Calvin and Hobbes van Bill Waterson.
Waarom is dit je favoriete strip? Wat vind je er zo goed aan?
Ik denk dat het hem vooral zit in de combinatie van heel flauwe humor en toch best wel intellectuele grapjes, én natuurlijk in de tekenstijl. Als je de paginagrote strip ziet waarin Calvin en Hobbes dansen, daar zit zo´n levenslust in en zo´n beweeglijkheid. De langere verhalen, zoals de saga met het petje, weten iets heel herkenbaars te vangen en dan toch elke strip grappig te zijn. Of gewoon een van de vele verhalen die een ode brengen aan de verbeeldingskracht. Als Calvin de transmogrifier maakt, bijvoorbeeld. En vervolgens van dezelfde kartonnen doos een duplicator.
En dan toch nog even overSaga. Wat ik daaraan zo knap vind is dat het een ongetwijfeld volwassen strip is (en dat zeg ik niet alleen om er naakt in voorkomt), maar zonder te vervallen in het standaard cynisme en duisterheid van, pakweg, een Frank Miller. Het is een strip die onbeschaamd over hoop gaat, over liefde. Eigenlijk is Calvin and Hobbes een kinderstrip met verbazingwekkend volwassen thematiek en Saga een volwassen strip met een kinderhart – letterlijk ook, gezien de verteller.
Wanneer kwam je er voor het eerst mee in aanraking? En wat deed dat met je? Ik kan me eigenlijk niet meer herinneren wanneer ik Calvin and Hobbes voor het eerst las. We hadden van die verzamelalbums – The Essential, The Authoritative en The Indispensable. Eigenlijk waren ze van mijn broertje die een nog grotere fan was. Toen heeft hij die prachtige hardcover complete editie een keer gekregen voor een verjaardag of sinterklaas, en toen mocht ik de verzamelalbums hebben. Tegen die tijd vielen ze al geheel uit elkaar, maar het voordeel daarvan is dat ik ze zonder schuldgevoel op de wc heb gelegd. Zo lees ik elke dag nog Calvin and Hobbes!
In de rubriek Stripliefde vertellen striplezers over hun favoriete strip of strips. Op deze manier bouwen we langzaam een interessante leeslijst op. Ook meedoen? Check hier hoe je dat doet. Ik kijk uit naar je inzending. Oh ja: mocht iemand anders al je favoriete strip genoemd hebben, stuur dan even goed je inzending in, want jouw reden om de strip goed te vinden kan heel anders zijn. Bovendien is je eerste kennismaking en wat dat met je deed waarschijnlijk anders dan die van andere lezers.
Gewone stervelingen die een superheldenkostuum aantrekken, de held uithangen en er flink van langs krijgen. Dat is het simpele doch doeltreffende concept van de strip Kick-Ass, een creatie van Mark Millar en John Romita Jr. De reeks bracht twee verfilmingen voort. Kick-Ass 2 komt op 11 december uit op dvd en blu-ray. Een mooi excuus om Millar eens aan de tand te voelen.’We leven in een wereld waarin zelfs oma’s weten wie Tony Stark is.’
Mark Millar
De afgelopen jaren is de ster van de Schotse stripschrijver rijzende en dat is niet zo gek. Mark Millar slaagt er altijd in om interessante high-conceptideeën te gieten in een onderhoudend verhaal vol geweld en humor.
Een voorbeeld: in Marvel 1985ontdekt de dertienjarige Toby Goodman dat de superschurken uit de Marvel-comics in een oud, vervallen huis bij hem in de buurt zijn gaan wonen. Wanneer ze hun aanwezigheid aan de wereld bekend hebben gemaakt, beginnen ze het stadje Montgomery uit te moorden. Goodman besluit daarop naar het fictieve Marvel-universum af te reizen om hulp te gaan halen. Het verhaal speelt zich af in 1985 en het decor lijkt op een stadje dat je indertijd in Spielberg-films tegenkwam. Een nostalgisch sausje dus, over een eigentijdse benadering van het superheldengenre.
Nog een voorbeeld: In de reeks Jupiter’s Legacy die Millar samen met Frank Quitely maakt, en waarvan iedere twee maanden een nieuw deel verschijnt, rebelleert de nieuwe generatie superhelden tegen hun super-ouders. Het generatieconflict wordt uitgevochten met grof geweld en bloedvergieten.
De strips van Millar vormen dikwijls de basis voor Hollywood-producties. Naast KICK-ASS (Matthew Vaughn, 2010) zag Millar ook zijn strip Wanted (Timur Bekmambetov, 2008) verfilmd worden. The Secret Service is nu in de maak en staat gepland voor een release in maart 2015.
Zoals bij veel superhelden begonnen de avonturen van Kick-Ass op de pagina’s van een comic. Samen met de Amerikaanse tekenmeester John Romita Jr. creëerde Millar het populaire en ultragewelddadige verhaal over de middelbare scholier Dave Lizewski (in de films gespeeld door Aaron Taylor-Johnson) die besluit superheld te worden. Zonder noemenswaardige training gaat hij de misdaad te lijf met een groen pak, een skimasker en een setje wapenstokken. Hoewel hij harde klappen oploopt, is zijn optreden als Kick-Ass al snel zo populair dat er meer real life superheroes opduiken, waaronder Big Daddy (Nicolas Cage) en zijn dochter Hit-Girl (Chloë Grace Moretz). In tegenstelling tot degenen die vooral in hun outfit paraderen en dekens aan daklozen uitdelen, weet dit duo echt van wanten. Hit-Girl hakt zonder met haar ogen te knipperen gangsters in stukken.
In Kick-Ass 2 (regie Jeff Wadlow, lees de recensie hier) heeft Hit-Girl na de dood van Big Daddy moeten beloven nooit meer voor held te spelen. Ze probeert als normaal meisje de middelbare school te doorlopen. Ondertussen sluit Kick-Ass zich aan bij het eerste superheldenteam: Justice Forever. Het zoontje van de maffiabaas (Christopher Mintz-Plasse) zint echter op wraak – Hit-Girl en Kick-Ass zijn verantwoordelijk voor de dood van zijn vader – en hij heeft de ambitie de grootste superschurk aller tijden te worden. Hij noemt zich The Motherfucker en huurt enkele nare huurmoordenaars in, waaronder Mother Russia: een ex-KGB agente die qua moordlust niet onder doet voor The Terminator.
Hit-Girl brengt Kick-Ass wat gevechtstechnieken bij. Illustratie: John Romita Jr.
‘Grappig genoeg was mijn eigen leven de grootste inspiratie. Al vanaf dat ik een jaar of vier, vijf was, ben ik dol op superheldenstrips,´ vertelt Mark Millar wanneer we hem telefonisch spreken. ´Toen ik veertien was, wilde ik ook zélf een superheld zijn. Terwijl ik me eigenlijk moest focussen op de vraag welke opleiding ik wilde gaan volgen, was ik druk met het tekenen van het kostuum dat ik zou gaan dragen. Eigenlijk is Kick-Ass een alternatieve autobiografie waarin ik me probeer voor te stellen wat er gebeurd zou zijn als ik daadwerkelijk dat plan had uitgevoerd.’
Helaas heb je dat plan nooit doorgezet…
‘Hoe weet je dat zeker?’ (lacht)
Touché! Goed, voor zover we weten ben je nooit echt een superheld geworden. Je bent met het Kick-Ass-concept naar tekenaar John Romita Jr. gegaan met wie je al het Wolverine-epos Enemy of the State had gemaakt.
‘Ik ben gek op Johnny. Soms heb je een klik met iemand op het professionele en persoonlijke vlak. Als je samenwerkt met een fantastische tekenaar als John Romita Jr., dan tilt dat je werk naar een hoger niveau. Kick-Ass is een creator owned project. Dat betekent dat wij alle rechten bezitten, maar ook dat John twaalf maanden moest werken zonder dat hij wist wat daar financieel tegenover stond. Dat was voor hem een enorme gok, want John is de bestbetaalde tekenaar van Marvel. Hij krijgt een fortuin voor zijn werk en dan kom ik met het voorstel: wil je met me samenwerken voor niks, maar hopelijk verdienen we op den duur een smak geld? Gelukkig zei hij meteen ja en nam hij een jaar vrij om aan Kick-Ass te werken.’
Dat heeft zich dubbel en dwars uitbetaald.
‘Ja, hij heeft er gelukkig niet zijn huis voor hoeven verkopen. (lacht)’
In je verhalen mix je intrigerende high-conceptideeën met een flinke dosis hardcore geweld. Wat fascineert je zo aan geweld?
‘Dat heeft denk ik te maken met het feit dat ik Brits bent. We hebben een iets scherpere en hardere benadering van superhelden dan de Amerikanen. Denk bijvoorbeeld aan de strips van mensen als Alan Moore en de schrijvers die hij geïnspireerd heeft, strips die ik als kind las. Ze hebben allemaal een meer duister en gewelddadige benadering van het superheldengenre. Ik kan me een interview met Moore herinneren waarin hij zei: “Als iemand met de kracht van Superman je een klap zou geven, dan vlieg je niet door de muur, dan ontplof je.” Daardoor ging ik op een logische wijze nadenken over wat superkrachten precies zouden aanrichten bij gewone stervelingen. Als een gebouw tijdens een gevecht instort, sterven er in één klap misschien wel tweeduizend mensen. Als kind las ik dus veel comics, waarvan de makers de superhelden iets realistischer benaderen. Als schrijver borduur ik daarop voort.’
Chloë Grace Moretz schopt pas echt kont.
Jouw verhalen passen inderdaad in die traditie van stripverhalen die de Amerikaanse superheld demythologiseren of deconstrueren, net als Watchmen van Alan Moore en de verhalen van Grant Morrison. Komt dat dan alleen omdat jullie Brits zijn of speelt nog iets anders een rol?
‘Ik denk dat Britse schrijvers van na de jaren tachtig het heerlijk vinden om meer experimentele dingen uit te proberen. Ik ben van die school, ik ben opgegroeid met dat soort verhalen. Soms kunnen dat hommages zijn aan de klassieke comics, zoals Marvel 1985. Soms is het een complete deconstructie, zoals met de serie The Authority of Superman: Red Son. Verhalen waarin mensen buitengewone dingen kunnen vind ik heel erg intrigerend. Natuurlijk kan een verhaal over iemand die in een supermarkt of op kantoor werkt ook interessant zijn, maar ik vind die mensen meteen een stuk boeiender als ze ook in staat zijn om door muren te lopen of superadem hebben. Er zijn zoveel intrigerende dingen die je kunt doen met superkrachten, zeker op visueel vlak. Als je een Amerikaans icoon als de superheld verbindt met het leven van alledag, krijg je een oneindige hoeveelheid verhalen. En we leven tegenwoordig in een wereld waarin zelfs oma’s weten wie Tony Stark is. Tien jaar geleden was dat anders, toen was een concept als Kick-Ass nog ondenkbaar omdat mensen niet zo bekend waren met de mythologie van de superheld. Omdat iedereen nu meer belezen is op dat gebied, kunnen gasten als ik daarmee spelen.’
Dus er meer sprake van liefde voor de superheld dan dat dit soort verhalen voortkomt uit een haat-liefdeverhouding?
‘Precies! Sommige mensen vatten Kick-Ass op als een aanklacht tegen de superhelden, maar het is juist een liefdesbrief. Er zit wel wat goedgeluimde humor in het verhaal, maar ik probeer het genre of de fans die zich als superheld kleden niet belachelijk te maken. Integendeel: ik ben precies zo’n fan. Het verhaal gaat over mij en bepaalde aspecten van mijn leven. Van hoe ik als tiener was tot hoe ik nu als vader ben. De relatie tussen Big Daddy en Hit-Girl is bijvoorbeeld deels gebaseerd op hoe ik als vader ben. Kick-Ass is eigenlijk een gigantische liefdesbrief. Dat geldt denk ik voor alle andere Britse schrijvers: we kennen het genre zo goed omdat we er zo dol op zijn. En we zijn nooit gestopt met lezen. De meeste mensen lezen superheldencomics tussen hun negende en hun twaalfde jaar, maar ik ben 43 en Allen Moore is alweer zestig. Wij lezen die strips al ons hele leven!’
In een interview met The New Republic maakte je een opmerking over de verkrachtingsscène in Kick-Ass 2. Daarin zeg je dat je verkrachting ziet als een verteltechniek: het dient in het verhaal als voorbeeld van de slechtheid van de bad guy. Die opmerking heeft nogal wat ophef veroorzaakt vanuit feministische hoek. Hoe kijk je daarop terug?
‘Eerlijk gezegd was dat een heel raar interview. Ik denk dat de interviewer een maximaal aantal hits op zijn site probeerde te genereren. Als je naar het citaat kijkt, zie je dat het een samenstelling is en nogal onsamenhangend. Hij heeft een half uur op me ingehamerd en daaruit iets geconstrueerd dat een controversieel verhaal opleverde toen de film uitkwam. Helaas hoort dat er bij. Wanneer je een korte periode interessant bent, zijn er altijd mensen die daar een spraakmakend verhaal uit proberen te halen. Dat gebeurde ook toen Wanted uitkwam in 2008 en bij de eerste Kick-Ass in 2010. Hetzelfde is vrienden overkomen die ook een film uitbrachten. Het is heel onaangenaam. Ik vermoed dat hetzelfde zal gebeuren als de filmadaptatie van The Secret Service uitkomt, maart 2015.’
Toch, er is een verschil in aanpak tussen de verkrachtingsscène in de strip en die in de film, Waar de scène in de strip duidelijk demonstreert wat voor een ongelooflijke klootzak The Motherfucker is, wordt er in de filmversie juist op de lach gespeeld omdat The Motherfucker hem niet omhoog kan krijgen. Een mooi voorbeeld van hoe een adaptatie de betekenis van een scène kan veranderen. Hoe kijk je als schrijver tegen zo’n verandering aan?
‘Er zullen altijd verschillen zijn tussen de strip en de film. In de eerste Kick-Ass-film was Big Daddy behoorlijk anders dan in de strip. In de strip is hij net zo’n amateur en fanboy als Kick-Ass zelf, terwijl Hit-Girl de enige professionele superheld is. Dergelijke veranderingen moet je als schrijver accepteren als een van je verhalen verfilmd wordt.’
The Motherfucker in zijn gay sm-outfit.
Je verdient veel meer geld met de verfilming van je strips dan met het maken van de strips zelf. Hou je daar eigenlijk rekening mee? Hou je nu in het achterhoofd dat je iets schrijft dat later goed filmmateriaal zou kunnen opleveren?
‘Op dit moment staat de teller op zeven projecten, films die of al gemaakt zijn of nu in productie zijn. Tijdens het schrijven moet je niet aan de films denken. Als je het stripschrijven als film maken benadert, eindig je met een slechte comic. Wat je moet doen, is een strip maken waar jij gek op bent en waar anderen van houden. De opwinding die je daarmee veroorzaakt is hopelijk besmettelijk genoeg, zodat er iets anders van gemaakt kan worden: een game, televisieserie of een film. Ik zie de films als een ongelooflijke leuke ervaring. Ik geniet van het castingproces, de samenwerking met de regisseur en het lezen van de verschillende scriptversies. Maar mijn hoofdbaan is stripschrijver. Dat is de vervulling van mijn aspiraties. Als kind droomde ik er niet van om filmmaker te worden, ik wilde strips maken.’
Sinds enkele jaren kennen ze in Amerika ‘Trunk or Treat’. In deze variant van ‘Trick or Treat’ gaan de kinderen tijdens Halloween om snoep te scoren niet verkleed langs de huizen, maar lopen ze langs geparkeerde auto’s waarin lekkernijen liggen uitgestald in de versierde kofferbak. Bezorgde ouders hopen zo toezicht te kunnen houden op de kleintjes en te voorkomen dat ze slachtoffer zullen worden van pedofielen.
Waarom de ouders niet gewoon met de jonge kinderen meelopen als ze langs de huizen gaan, is me een raadsel. Kennelijk houden ze er gewoon van om zoveel mogelijk met hun auto te doen. De plaatselijke kerkgemeenschap is vaak de organisator van deze ‘Trunk or Treats’ en daarom vinden ze dikwijls op de parkeerplaats van een kerk plaats. Dat is toch wel ironisch gezien de reputatie van de kerk als pedofielenclub. Over de kat op het spek binden gesproken.
Verhalen waarin kinderen tijdens Halloween gevaarlopen doen al jaren de ronde. Iedereen kent de verhalen over vergiftigd snoep of fruit waar scheermesjes in verstopt zitten. Dit zijn meestal urban legends, behalve de anekdote over Ronald Clark O’Bryan die in 1974 zijn eigen zoon vergiftigde met Halloweensnoep om het geld van de levensverzekering op te kunnen strijken. Hij kreeg heel toepasselijk The Candy Man als bijnaam.
In de huidige commerciële variant van Halloween komt het gevaar dus niet meer van spoken, heksen of het feit dat de grens tussen onze wereld en het dodenrijk op de 31ste van oktober vervaagt, maar uit de hoek van pedo’s en niet-brave vaders die op een creatieve wijze de financiële crisis binnen het huishouden proberen te beslechten. Reallifehorror versus de sprookjesachtige, gothic-kitsch die mijn Halloweenbeleving bepaalt.
Dankzij mijn intolerantie voor suikergoed en liefde voor films als Sleepy Hollow en The Nightmare Before Christmas, draait Halloween voor mij om pompoenen snijden, horrorfilms kijken met vrienden en oude kerkhoven bezoeken. Dat laatste doe ik bij voorkeur in pittoreske steden als het Schotse Edinburgh. Daar worden de mythes rondom geestverschijningen levend gehouden door diverse ghost tours. Door ’s nachts op een middeleeuws kerkhof te lopen waar een miljoen pestslachtoffers onder je voeten begraven ligt, worden die geesten bijna tastbaar en is het makkelijk voor te stellen dat ieder moment een onthoofde ruiter tussen de graven door voorbijrijdt om vervolgens in de mist te verdwijnen. Nog een voordeel: de kans om een pedofiel tegen het lijf te lopen is nihil. En aangezien je als levende kerkhofbezoeker niet interessant bent voor bodysnatchers of necrofielen is zo’n prachtig kerkhof eigenlijk de veiligste plek om Halloween door te brengen. Je kunt er alleen moeilijk je auto kwijt.
‘I am the best there is at what I do. But what I do best isn’t very nice.’ Deze slogan zou niet verkeerd staan op het visitekaartje van een professionele killer of op die van een zichzelf overschattende belastingambtenaar. Dan liever een killer.
Met de uitspraak stelt Wolverine zichzelf aan de lezer voor in het vierdelige klassieke stripverhaal van schrijver Chris Claremont en tekenaar Frank Miller. Het creatieve duo verschafte de mutant met het opvallende kapsel, de zelfhelende gaven en adamantium skelet plus dito klauwen de nodige diepgang en presenteerden Wolverine als een man die de balans probeert te vinden tussen zijn beestachtige natuur en zijn menselijkheid. Een held die door het leven gaat als een ronin: een samoerai zonder meester.
Naar eigen zeggen was dit stripverhaal uit 1982 de inspiratie voor de nieuwe film The Wolverine waarin Hugh Jackman wederom de Canadese rouwdouwer met het korte lontje gestalte geeft, maar behalve de personages en pakweg de eerste paar scènes heeft de film van James Mangold weinig van doen met die strip. Is dat erg? Nee. Strippuristen die hun beeldverhalen letterlijk op het witte doek willen zien, hebben het altijd moeilijk gehad in Hollywood. Enige verwatering hoort erbij. Hoewel Andrew Garfields suggestie om Peter Parker homoseksueel te maken in de nieuwe Spider-Man-film mij ook te ver ging. Natuurlijk heb ik geen hekel aan homo’s, maar een personage van seksuele voorkeur laten veranderen of van etniciteit, zoals de zwarte Kingpin in de inmiddels vergeten Daredevil-film, verandert het personage fundamenteel in de basis en dat is toch iets anders dan het ontwerp van zijn superheldenkloffie aanpassen.
The Wolverine
Niets nichterigs overigens aan Jacksmans vertolking in The Wolverine. De Australiër heb ik altijd een inspirerende castingkeuze gevonden: hij belichaamt het personage met een flair die soms doet denken aan Eastwoods Harry Callahan. Zoals in de scène die losjes op de strip is gebaseerd, waarin Wolverine in een bar een jager hardhandig confronteert met de giftige pijl die hij in een Grizzlybeer schoot. De beer werd gek van het gif en bracht vijf man om het leven. Niet de schuld van de beer, wel van de jager die niet de moed had het beestje uit zijn lijden te verlossen. Dus pint Wolvie de snoodaard aan de tafel vast door de pijl door zijn hand te rammen en verduidelijkt hij zijn standpunt met een monoloog die uit de mond van Dirty Harry had kunnen komen en eigenlijk ook heel goed uit de stripversie van Claremont. Qua spirit komt The Wolverine dicht bij het stripfiguur en dat is gezien zijn vorige soloavontuur, waarin Wolverine is gedegradeerd tot het equivalent van een gecastreerde, langharige poedel, een hele stap voorwaarts. Daarom hoor je deze strippurist dit keer niet (heel hard) klagen.
